Dziś druga część artykułu poświęcona historii okolic Biedruska, ale i samej miejscowości! Spróbujemy ustalić, która z wersji dotycząca pierwszych wzmianek o Biedrusku może być prawdą. Zapraszamy do lektury.

Na Wikipedii przeczytamy o trzech możliwych datacjach dla Biedruska. Cytując: „Według jednej z wersji książę poznański Przemysł I nadał w roku 1242 Owińska zakonowi Cysterek z Trzebnicy wraz z dwunastoma innymi wioskami. Siostry po sprzedaniu jednej z tych miejscowości, a dokładnie Dobiegniewa, za uzyskane środki kupiły Biedrusko.”

„Najstarszy” dokument w zespole, sygn. 1.

Przyjrzyjmy się zatem najstarszemu dokumentowi w zespole, oznaczonego sygnaturą nr 1 (fot. powyżej), który wystawiono w Gnieźnie 24 kwietnia 1250 r. Tłumacząc rękopis na język polski: „Przemysł, książę Polski (dux Polonie) nadaje klasztorowi cysterek w Owińskach, mianowicie przeoryszy Jadwidze i całemu zgromadzeniu tegoż klasztoru dwie wsie dziedziczne zwane Dobiegniew (Dobegneue) i Osieczno (Oszeczno) z wszelkimi przynależnościami i określa ich granice; zezwala także temuż klasztorowi w Owińskach lokować na tym obszarze wsie i miasta i pobierać w nich dochody z ceł i sądownictwa; nadaje także immunitet sądowy zastrzegając sobie jedynie ciężkie przestępstwa do rozstrzygania; uwalnia również mieszkańców tychże wsi od wszelkich obowiązków i powinności służebnych na rzecz księcia wykonywanych; wymienieni świadkowie: Fulcon archiepiscopus gnenznensis, Boguchalus episcopus poznaniensis, Bogumil – palatinus Polonie, Przedpelkon, Archenboldus, Andreas, Beniamyn fidelibus nostris.”

Możemy zatem stwierdzić, że wersja ta niekoniecznie jest prawdziwa. Z dokumentu wynika, że Przemysł I, nadał cysterkom wieś Dobiegniew dopiero w 1250 r. Co za tym idzie, nie mogło to mieć miejsca w 1242 roku. Zresztą Franciszek Sikora w artykule „Uwagi o dokumentach klasztoru cysterek w Owińskach” uznał, że wprowadzenie konwentu nastąpiło w październiku 1252 r. Uznał on powyższy rękopis za falsyfikat i stwierdził, że powstał on w XIV w.

Dokument nadania Cysterkom posiadłości Owińska, sygn. 3.

26 kwietnia 1252 r., także w Gnieźnie, wystawiono dokument o takim regestrze (sygn. 3, fot. powyżej): „Przemysł I, książę Polski, wraz z bratem Bolesławem (Pobożnym) nadaje poprzez Gertrudę, córkę księcia Henryka i ksienię klasztoru cysterek w Trzebnicy, siostrom zgromadzenia cysterskiego posiadłość Owińska wraz z Bolechowem, Radojewem Marszewicami i Wierzenicą oraz inne jeszcze posiadłości w celu założenia tam klasztoru cysterskiego; mieszkańców tych wsi uwalnia od ciężarów i sądownictwa książęcego; świadkami: Bogufał – biskup poznański, Bogufał – kanclerz nasze, pan Izajasz (Isaya), kanclerz kaliski, pan Marcin proboszcz santocki, a także szlachetni i komesi: Bogumił – palatyn, Domarad – nasz sędzia, Przedpełko – kasztelan poznański, Dzierżykraj – kasztelan gnieźnieński, Herkembold – kasztelan kaliski, Jarost – kasztelan rudzki, Przecław – kasztelan biechowski, Boguta – kasztelan drezdeński (Drzeński), Gerward – kasztelan śremski, Bogusza – palatyn kujawski, Bozata – stolnik gnieźnieński, Bogusza – podkomorzy nasz, Henryk – prokurator nasz, Tekwig, Gerwig, Mirost, Piotr, Paweł, Michał, Mikołaj, Tomasz, Piotr, Ambroży – nasi kapelani i wielu innych”.

Za jego autentycznością przemawia m.in. liczba świadków, których było aż 27. Możemy zatem przyjąć, że cysterki pojawiły się w Owińskach w roku 1252.

 

Wróćmy jednak do kolejnego cytatu z Wikipedii: „Według innego źródła zakon Cysterek zostaje właścicielem Biedruska dopiero w roku 1491, kiedy to odkupił je od Jana Czuryło – Bielawskiego.”

Niestety tego źródła nie zweryfikujemy, wiemy natomiast, że w pierwszym półroczu 1493 r. klasztor był w sporze z Janem Bielawskim. Dwa transumpty (sygn. 13) mówią o: „Piotr z Opalenicy i Andrzej z Łodzi, sędzia i podsędek poznański, oblatują dokument z wyrokiem sądu poznańskiego, wydanym w Poznaniu 19 III 1493 w sporze szlach. Jana Bielawskiego z Katarzyną, ksienią klasztoru owińskiego o zabudowanie Warty jazem przez Bielawskiego; sąd na podstawie dokumentu księcia Przemysła z 1252 r. rozsądził spór na korzyść klasztoru, gdyż oba brzegi Warty na określonym odcinku należały odtąd do klasztoru” oraz „Sąd królewski, w określonym bliżej składzie rozpatruje spór między szlachetnym Janem Bielawskim z jednej strony a Katarzyną, ksienią klasztoru w Owińskach z drugiej strony, toczący się o zabudowanie przez Bielawskiego rzeki Warty jazem; sąd na podstawie przedłożonego przez ksienię Katarzynę dokumentu księcia Przemysła z 1252 r. przesądza sprawę na korzyść klasztoru, chociaż ten wyzbył się w 1414 r. niektórych posiadłości położonych nad brzegami tej rzeki”

Iluminacja w postaci miniatury herbu sędziego-podsędka poznańskiego, sygn. 13.

I dalej za Wikipedią: „Inne zaś źródło podaje, że ziemie biedruskie stały się własnością cysterek dopiero po roku 1518, kiedy to Zygmunt Stary zezwolił na ich zakup od Jana Bielawskiego.”

W Metryce Koronnej z okresu panowania Zygmunta Starego pod pozycją 11 730 zapisano, że władca zezwala cysterkom z Owińsk nabyć Bieszdrowsko od Jana Bielawskiego. Z kolei w Księgach sądu ziemskiego w Poznaniu (sygn. 29) znajdziemy zapis – ok. roku 1522 – że Jan Bielawski sprzedał cysterkom z Owińsk Biedrusko, Nosilino i Wygonowo* za 800 grzywien.
*obie miejscowości nie istnieją, a musiały znajdować się w bliskiej odległości od Biedruska.

Księga sądu ziemskiego w Poznaniu, sygn. 29.

 

Co się zaś tyczy stricte Biedruska, pojawia się ono z nazwy m.in. w dokumencie datowanym na 23 kwietnia 1755 r. wystawionym przez Rozalię Joannę Malczewską, ksieni klasztoru cysterek w Owińskach, dotyczącym „zwiększenia dochodów [klasztoru poprzez sprzedaż] za sumę 300 tynfów młyn nowy w Biedrusku wraz z całym urządzeniem, przynależnościami i solami (360 zagonów i 360 zagonów do wypracowania i 3 pręty łąki) Wojciechowi Bodanoskiemu, z obowiązkiem dziedziczenia go do czwartego pokolenia; określa również warunki dzierżawienia tegoż młyna i zastrzega na wypadek niespełnienia ich – prawo wykupu (sygn. 18, fot. poniżej).

Przywilej na młyn w Biedrusku z roku 1756, sygn. 18.

Do dokumentu przytwierdzono pieczęć klasztoru owińskiego na różowej, jedwabnej wstążce w metalowej puszce, pieczęć wyciśnięta w brunatnym laku. Podpisy pod dokumentem: Joanna Malczewska ksieni owińska, Kunegunda Bułakowska przeorysza, Melina Kuczyńska zo, Teofila L(ipska) z, Rozalia Malczewska zo, Ludwika Zarembianka zo, Joanna Gurowska zo, Dorota Miełaczewska zo, Karolina Pawłowska zo.

 

W omawianym zespole znajdują się jeszcze „Materiały o charakterze rachunkowym ilustrujące dochody klasztoru z poszczególnych majątków – tabelaryczne zestawienia przychodów, np. opłaty na rzecz klasztoru, itp.” (sygn. 27).  W tabeli na załączonej fotografii pod pozycją nr 9 możemy przeczytać nazwę naszej miejscowości.

Tabelaryczne zestawienia przychodów, sygn. 27.

Niestety dla tej jednostki, która występuje w postaci luzów, nie udało się oszacować okresu którego dotyczy. Można przypuszczać, na podstawie naszych rozważań z cz.1, że zapiski dotyczą okresu do 1335 r. gdyż na liście pojawia się Dębogóra, która została w tymże roku sprzedana.

 

Dobra klasztorne, w tym Biedrusko, zabrał rząd pruski i darował przywilejem 24 stycznia 1797 r. kupcowi berlińskiemu von Treskow. 28 czerwca 1943 r. w poznańskim archiwum – wówczas Archiwum Rzeszy w Poznaniu – złożono 20 pergaminowych dokumentów owińskich z lat 1250-1760 jako depozyt rodziny von Treskow. Poniżej fotografia dokumentująca istnienie dokumentu, który pojawia się w zespole pod sygnaturą nr 18.

Zdjęcie ilustrujące istnienie dokumentu dot. Biedruska w jednostce z zespołu Archiwum Rzeszy w Poznaniu, sygn. 57.

 

Na koniec ciekawostka.
Posiłkując się słownikiem historyczno-geograficznym ziem polskich w średniowieczu (http://www.slownik.ihpan.edu.pl/) możemy nadać chronologiczny układ miejscowościom, tym nieistniejącym, w okolicach Biedruska. I tak, samo Biedrusko jest wzmiankowane jako Besdrofsko w roku 1388 jako osada opola chojnickiego.

W artykule opublikowanym już na łamach portalu wiemy, że informacja ta pochodzi z dzieła Józefa Lekszyckiego „Die Ältesten Grosspolnischen Grodbücher”. Dzieło to jest również pierwszym źródłem potwierdzającym w tym samym roku (1388) istnienie Glinienka (Glinno Małe pod łacińską nazwą Glynno Parva) czy Bielaw (Belawi). Rok wcześniej pojawia się Glinno (Glino), a dwa (1886) – Łagiewniki (Lagewniky) i Tworkowo (Tworcovo). Chojnica – o czym pisał już p. Grzegorz Mencel – pojawia się już w 1337 roku jako Choinicza. W tym zestawieniu najstarsza jest miejscowość Trzuskotowo (Troskotowo), o którym była już mowa w cz.1 artykułu.

 

Komentarze

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Pogoda dla Biedruska
6°
pochmurnie
wilgotność: 63%
wiatr: 2m/s płd. - płd. wsch.
Max: 7 • Min: 6
11°
Śr
10°
Czw
12°
Pt
Weather from OpenWeatherMap