Do zilustrowania sytuacji, która miała miejsce w Chojnicy pod koniec lat 40 – tych ubiegłego wieku, nasuwa się bardzo współczesne skojarzenie z pogranicza transplantologii. Umierający dawca, biorca w potrzebie, sprawne „organy” żyją nowym życiem. Dawcą był oczywiście zamykany kościół w Chojnicy, jego „organami” wyposażenie i elementy wystroju. Kościół w Chojnicy nie ucierpiał na skutek działań wojennych, ale pomimo tego z uwagi na plany rozszerzenia obszaru poligonu, z woli władz wojskowych musiał zostać zamknięty. Inaczej było z poznańską katedrą. Budowla ucierpiała bardzo mocno w czasie wojny, musiano ją przywrócić do takiego stanu, aby dalej mogła służyć wiernym.
/opracował Jan Marek Ka/
Dobrze się stało, że przy tej okazji część z elementów wystroju kościoła chojnickiego została przeniesiona właśnie do katedry, na Ostrów Tumski. Poprzez wmurowanie w ściany nagrobków z kościoła pod wezwaniem Ścięcia Świętego Jana Chrzciciela, zadbano również o to, aby pamięć o Chojnicy zaakcentować w najważniejszym w Poznaniu kościele. Oprócz tego, część z wyposażenia kościoła chojnickiego trafiła do Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu, część do kościoła parafialnego w Morasku, część przepadła lub została niestety skradziona.
Pisząc o faktach, które miały miejsce w przeszłości każdy autor stara się zwykle podać (najdokładniej jak to jest możliwe) ich dokładną datę. Poszukuje źródeł, najlepiej pochodzących z tego samego okresu, co samo wydarzenie. I właśnie dlatego w tytule artykułu wpisałem rok 1950. W numerze 1 Kroniki Miasta Poznania datowanym na marzec 1950 roku, w artykule – sprawozdaniu o odbudowie zabytków w zniszczonym wojenną pożogą Poznaniu, w części poświęconej katedrze poznańskiej Witold Maisel zapisał:
„Pod chórem muzycznym wmurowano po lewej stronie nagrobek Piotra Przecławskiego, a po prawej stronie Janusza i Anny Przecławskich. Obydwa nagrobki pochodzą z kościoła w Chojnicy pod Biedruskiem, zagrożonego całkowitym zniszczeniem.”
Zapis i data jego publikacji są jednoznaczne, choć nie jest wykluczone, że proces demontowania innego wyposażenia z Chojnicy trwał jeszcze dłużej, co później mogło skutkować podawaniem rozbieżnych dat odnośnie przenosin nagrobków do katedry.
Miejski Konserwator Zabytków w Poznaniu zamieścił na stronach archiwum cyfrowego Cyryl (dostęp sprawdzono 2016.08.01) bogatą dokumentację fotograficzną zatytułowaną „Katedra. Nagrobki i epitafia”. Wśród wielu fotografii odnajdujemy nagrobki i płyty przeniesione z kościoła chojnickiego. Cytowane zdjęcia wzbogacono o opisy, które w świetle informacji z Kroniki Miasta Poznania powinny zostać skorygowane na rok 1950 lub jak to ma miejsce w przypadku zdjęcia nr 03, 04, 14 należy zauważyć, że daty wykonania zdjęć w katedrze są wcześniejsze niż, daty przenosin do katedry – co wskazuje na oczywiste błędy edycyjne w opisie sporządzania dokumentacji elektronicznej lub na powielenie błędów z dokumentacji tradycyjnej.
- „Epitafium inskrypcyjne Piotra Przecławskiego zmarłego w 1555 roku ufundowane przez brata Andrzeja sprowadzone w 1954 roku z kościoła w Chojnicy pod emporą katedry 10 1964”
- „Epitafium inskrypcyjne Piotra Przecławskiego zmarłego w 1555 roku ufundowane przez brata Andrzeja sprowadzone w 1954 roku z kościoła w Chojnicy pod emporą katedry 09 07 1978”
- „Fragment nagrobka Anny i Janusza Przecławskich sprowadzonego w 1954 roku ze zrujnowanego kościoła w Chojnicy pod emporą katedry 02 1950”
- „Fragment piaskowcowego nagrobka Anny (zm. 1598) i Janusza (zm. 1595) Przecławskich sprowadzonego w 1954 roku ze zrujnowanego kościoła w Chojnicy pod emporą katedry 15.04.1950”
- „Piaskowcowy nagrobek piętrowy Anny (zm. 1598) i Janusza (zm. 1595) Przecławskich sprowadzony w 1954 roku ze zrujnowanego kościoła w Chojnicy pod emporą katedry 10.1964”
- „Piaskowcowy nagrobek piętrowy Anny (zm. 1598) i Janusza (zm. 1595) Przecławskich sprowadzony w 1954 roku ze zrujnowanego kościoła w Chojnicy pod emporą katedry 1979”
- „Fragment piaskowcowego nagrobka piętrowego Anny (zm. 1598) i Janusza (zm. 1595) Przecławskich sprowadzonego w 1954 roku ze zrujnowanego kościoła w Chojnicy pod emporą katedry po konserwacji 2005”
- „Fragment piaskowcowego nagrobka piętrowego Anny (zm. 1598) i Janusza (zm. 1595) Przecławskich sprowadzonego w 1954 roku ze zrujnowanego kościoła w Chojnicy pod emporą katedry po konserwacji 2005”
- „Cokół z kartuszem herbowym piaskowcowego nagrobka Anny i Janusza Przecławskich sprowadzonego w 1954 roku ze zrujnowanego kościoła w Chojnicy pod emporą katedry po konserwacji 2005”
- „Prawy detal piaskowcowego nagrobka piętrowego Anny (zm. 1598) i Janusza (zm. 1595) Przecławskich sprowadzonego w 1954 roku ze zrujnowanego kościoła w Chojnicy pod emporą katedry po konserwacji 2005”
- „Piaskowcowy nagrobek Jana Przecławskiego zmarłego w 1540 roku sprowadzony w 1954 roku ze zrujnowanego kościoła w Chojnicy pod emporą katedry 10.1964”
- „Piaskowcowy nagrobek Jana Przecławskiego zmarłego w 1540 roku sprowadzony w 1954 roku ze zrujnowanego kościoła w Chojnicy pod emporą katedry 1951”
- „Fragment południowej ściany nawy głównej z nagrobkiem piętrowym Janusza i Anny Przecławskich sprowadzonym ze zrujnowanego kościoła pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Chojnicy 1969”
Przedstawione zdjęcia zostały umieszczone na stronach archiwum cyfrowego http://www.cyryl.poznan.pl, a ich właścicielem jest Miejski Konserwator Zabytków w Poznaniu. Ponadto w kilku wydzielonych kolekcjach znajdziemy tam, bardzo obszerną dokumentację składająca się z historycznych zdjęć katedry poznańskiej.
Miejsce w katedrze pod chórem organowym, tuż za głównymi drzwiami wejściowymi, gdzie wmurowano dwa nagrobki i jedną kamienną tablicę inskrypcyjną zwykle jest trudno dostępne do fotografowania. Panuje tu półmrok, składowane są tu krzesła, ustawiane w szczególnych potrzebach dla wiernych, rozstawiane są tu również tablice informacyjne dla turystów. Stąd wykonanie własnej dokumentacji fotograficznej interesujących nas nagrobków jest mocno utrudnione. W związku z tym postanowiłem przedstawić zdjęcia innych autorów, które znalazłem w różnych miejscach świata internetu, dla przedstawienia stanu obecnego nagrobków z Chojnicy. Obiekty te, nie należą do najczęściej fotografowanych, a nieliczni tylko wiedzą o tym, skąd one pierwotnie pochodzą.
Na stronie internetowej http://www.klub.senior.pl zamieszczone są wpisy blogu, którego autor opisał wnętrza katedry w Poznaniu, umieszczając dwa dobrej jakości zdjęcia nagrobków Przecławskich.
- „Po lewej od wejścia strony nagrobek Jana Przecławskiego, XVI w (zmarłego w 1540 roku)”.
- „Po prawej Janusza Przecławskiego zm.1595r i Anny zm. 1598”
Należy zauważyć, że pierwotnie w kościele w Chojnicy, nagrobek Jana Przecławskiego był wmurowany również po lewej stronie, ale nie przy wejściu do kościoła tylko przy ołtarzu. W Chojnicy tablica z epitafium inskrypcyjnym Piotra Przecławskiego była zawieszona dokładnie nad nagrobkiem Jana. Analogicznie jak w Chojnicy, nagrobki Janusza i Anny w katedrze umieszczono po prawej stronie.
Kolejne ciekawe ujęcia nagrobków zawdzięczamy Kołu Naukowemu Historyków Sztuki Średniowiecza Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Na stronie internetowej koła ( link dostęp 2016.08.01). Odnajdujemy je w zakładce dedykowanej wnętrzom Archikatedry św.Piotra i Pawła na Ostrowie Tumskim w Poznaniu. Autorką wszystkich zdjęć jest pani Joanna Jakutowicz, a pochodzą one z lat 2010 – 2011.
- „Nagrobek Jana Przecławskiego” 2011. Autor zdjęcia: Joanna Jakutowicz
- „Nagrobek Jana Przecławskiego” 2011. Autor zdjęcia: Joanna Jakutowicz
- „Nagrobek Jana Przecławskiego” 2011. Autor zdjęcia: Joanna Jakutowicz
- „Nagrobek Janusza i Anny Przecławskich” 2010. Autor zdjęcia: Joanna Jakutowicz
- „Nagrobek Janusza i Anny Przecławskich” 2010. Autor zdjęcia: Joanna Jakutowicz
- „Nagrobek Janusza i Anny Przecławskich” 2010. Autor zdjęcia: Joanna Jakutowicz
Zachęcam do odwiedzenia tak Muzeum Archidiecezjalnego w Poznaniu jak i Katedry na Ostrowie Tumskim, specjalnie w celu odszukania śladów parafii chojnickiej, w miejscu kojarzonym z początkiem polskiej państwowości.
Zarówno Muzeum jak i Katedra oferują również na swoich stronach internetowych wirtualne galerie i spacery. Z takiego właśnie źródła pochodzą zrzuty ekranowe z wirtualnego spaceru po katedrze ( link dostęp 2016.08.01). Dostępne są tu widoki z wielu kamer, ja wybrałem ujęcia, z których wynika, gdzie można zobaczyć nagrobki i epitafia Przecławskich, które przeniesiono tu z kościoła w Chojnicy.
- Wirtualny spacer po katedrze poznańskiej. Źródło : www.katedra.archpoznan.pl
- Wirtualny spacer po katedrze poznańskiej. Źródło : www.katedra.archpoznan.pl
- Wirtualny spacer po katedrze poznańskiej. Źródło : www.katedra.archpoznan.pl
- Wirtualny spacer po katedrze poznańskiej. Źródło : www.katedra.archpoznan.pl
- Wirtualny spacer po katedrze poznańskiej. Źródło : www.katedra.archpoznan.pl
W 2012 roku Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT wydało opracowanie „Dziedzictwo kulturowe Ostrowa Tumskiego w Poznaniu – Podręcznik dla nauczycieli i edukatorów”. Jest ono dostępne do pobrania na stronie. (dostęp 2016.08.01)
Umieszczono tu taki opis nagrobków:
„Szlacheckie nagrobki Przecławskich
Wchodzimy do środka świątyni. Tak jak w średniowieczu, okna katedry zdobią witraże, które są dziełem kilku artystów, a ich migotliwe kolorowe światło dodaje wnętrzu tajemniczości. Po obu stronach wejścia umieszczono renesansowe nagrobki szlacheckiej rodziny Przecławskich, przeniesione tutaj w 1954 roku z kościoła parafialnego z podpoznańskiej Chojnicy. Ponieważ w katedrze dominują nagrobki poświęcone osobom duchownym, warto przyjrzeć się tym świeckim wizerunkom.
Po lewej stronie wejścia spoczywa Jan Przecławski (†1540), ukazany w pełnej zbroi, prawą ręką obejmuje miecz, lewą proporzec. U jego stóp ułożony jest hełm z pióropuszem i zamkniętą przyłbicą, powyżej tarcza z herbowym karpiem. Zmarły wygląda, jakby spał, opiera głowę na ramieniu, a zza pleców wystaje poduszka. Łaciński napis informuje, komu poświęcono nagrobek. Po przeciwnej stronie znajduje się podwójny nagrobek upamiętniający małżonków Janusza i Annę z Sadów Przecławskich, który po 1598 roku ufundował ich syn. Janusz ukazany w zbroi, choć już nieco innego typu niż jego przodek, trzyma w prawej ręce buzdygan, u jego boku leży miecz. Anna w długiej sukni, z welonem i podwiką przynależnymi mężatce, trzyma w lewej ręce książeczkę do nabożeństwa, a w prawej różaniec; zwracają uwagę jej piękne ręce. Poniżej i w zwieńczeniu nagrobka umieszczono tarcze herbowe i girlandy z owoców. Postaci zmarłych ujmują bogato dekorowane pilastry. Dekoracja wypełnia całą powierzchnię – to sposób zdobienia charakterystyczny dla późnego renesansu, który zwiemy manieryzmem. Widzimy tu rogi obfitości, putta (aniołki), ptasie głowy, panoplia i wić roślinną. Pierwotnie nagrobek był pokryty barwną polichromią, ale odtworzono ją tylko w miejscach, w których znaleźli ją konserwatorzy, w tym złote napisy. My jednak możemy sobie wyobrazić barwne herby, czerwone, fioletowe i żółte owoce z zielonymi liśćmi, kolorową suknię damy czy srebrną lub złocistą zbroję rycerzy. Ciekawostką jest to, że nad wizerunkiem ojca syn umieścił napis łaciński, a nad matką pisany po polsku. Zwróćmy też uwagę, jak ukazano Przecławskich – z jedną nogą zgiętą w kolanie. Pozycję tę, zwaną sansovinowską, wprowadził włoski rzeźbiarz pracujący w Krakowie Jacopo Sansovino – powtarzano ją wielokrotnie w całej Polsce, a i w katedrze są jej liczne przykłady.”
Ten dość barwny opis wymaga jednak małego komentarza. Po lewej stronie wejścia spoczywa, a raczej wmurowano nagrobek Jana Przecławskiego, a nie sam Jan Przecławski jak zapisano w podręczniku, brak jest informacji, aby złożono tu szczątki szlachcica. Po raz kolejny powtarzana jest data 1954, co już było wyjaśnione na początku artykułu, a jej korekta na rok 1950 wymaga chyba oficjalnego potwierdzenia historyków. Wymieniona tarcza z herbowym karpiem, to tarcza z herbem „Glaubicz” Przecławskich, który jest jeszcze widoczny również nad portalem wejściowym ruin kościoła w Chojnicy.
/W kolejnych opracowaniach będę jeszcze powracał do tematu nagrobków i epitafiów Przecławskich, publikacja wkrótce c.d.n. /
Komentarze
Jedna odpowiedź na „Widziane z Biedruska. Chojnica (2) 1950. Ocalenie od zapomnienia.”