Dzięki pracy filmowców wykonanej najprawdopodobniej w drugiej połowie 1928 roku,  przy kręceniu na terenie obozu ćwiczebnego scen batalistycznych do filmu „Ponad śnieg”, na stałe w historię Biedruska wpisane zostało nazwisko kolejnego wielkiego polskiego pisarza. Pierwowzorem literackim filmu był dramat  Stefana Żeromskiego w trzech aktach  „Ponad śnieg bielszym się stanę”, wystawiony po raz pierwszy 29 listopada 1919 roku , później wielokrotnie pojawiający się na scenach teatralnych. Pierwsze wydanie książkowe dramatu ukazało się jesienią 1920 roku.


/autor opracowania: Jan Marek Ka/

Akcja filmu toczy się na kresach wschodnich, w czasach współczesnych Żeromskiemu około roku 1919. Film dotyka wrażliwej tematyki nieszczęśliwej miłości, konfliktów pokoleń, błędów młodości, poczucia winy i żalu za popełnione niegodnie czyny. Na tematykę rodzinną nakładają się historyczne podziały narodowościowe, które występowały na wschodnich rubieżach Polski i wydarzenia wojny polsko – bolszewickiej. I może taki opis tematyki filmu wystarczy, a czytelnik skorzysta z możliwości obejrzenia filmu i sam wyrobi sobie zdanie tak o samym filmie jak i o wątkach, które się w nim pojawiają.

Ja przeniosę się ponownie do końcówki lat dwudziestych ubiegłego stulecia i spróbuję odtworzyć  klimat jaki wtedy się wytworzył wokół filmu. Pierwowzór napisany przez Żeromskiego nie należał do najgłośniejszych osiągnięć w jego dorobku. I niestety podobny los podzieliła filmowa adaptacja jego dzieła. Film nie odniósł oszałamiającego sukcesu.

Odpowiedź na pytanie skąd wzięła się nazwa dramatu Żeromskiego „Ponad śnieg bielszym się stanę”, a później filmu Meglickiego, pojawia się w jednym z ujęć, gdy kamera skierowana została na otwartą książeczkę do nabożeństw i główna bohaterka otwiera ją na stronie z psalmem. Skoro była wina, jest żal za grzechy to naturalnym może wydawać się oczekiwanie na grzechów odpuszczenie.

1

Kadr z filmu, źródło youtube.pl

2

„Kino – Teatr” w wydaniu z 24 grudnia 1928 zapowiadał rychłą premierę filmu. Doceniano, że twórcy odważyli się odtworzyć sceny powodzi, których inne wytwórnie do tej pory nie podjęły się zrealizować. Pojawiło się kilka słów o obsadzie i raczej żaden inny optymizm z  tej zapowiedzi nie płynął.


3

Stefan Jaracz – odtwórca jednej z głównych ról. Źródło zdjęcia „Kino-Teatr”  1928.12.24.


Na kilkanaście dni przed premierą, zdjęcia z filmu trafiały na pierwsze strony czasopism związanych z kinem, co miało pomóc tak w promocji filmu, jak i w sukcesie producentów, dystrybutorów i właścicieli kin.

4

„Kino – Teatr” okładka numeru z  1929.01.02.

5

„Świat Filmowy” okładka numeru z  1929.01.25.


Data premiery filmu „Ponad śnieg” była przekładana, pierwotnie planowano rozpocząć wyświetlanie zaraz po święcie Trzech Króli w styczniu 1929 roku. Ostatecznie na poznańską premierę wybrano piątek 15 lutego. Wcześniej w prasie codziennej pojawiały się dość optymistyczne  zapowiedzi.

6

Na kilka dni przed premierą czytamy:

„W wspaniałym filmie produkcji polskiej […] stwarza silną kreację  aktorską mistrzowską grą […] genialny aktor […] dobry amant filmowy […] przepiękne panie […] wykonawcy grają świetnie […] „Ponad śnieg” – bezsprzecznie jeden z najlepszych filmów polskich […] efektowna scena powodzi […] brawurowy atak kawalerii […] .Zainteresowanie filmem „Ponad śnieg” w najszerszych sferach kinomanów poznańskich bardzo wielkie”. Nasuwają się pewne wnioski – albo ten film był rzeczywiście dobry, albo impreza dla dziennikarzy po przygotowanym dla nich pokazie przedpremierowym była bardzo udana. Nie szczędzono też na promocji filmu, w przeddzień premiery największe poznańskie gazety zamieściły na pierwszych stronach reklamy zapraszające w piątkowy wieczór na premierę w największym wówczas w Poznaniu kinie „Słońce”.


7

8

9

Skoro film był kręcony w Poznaniu i w jego okolicach, to przynajmniej z tego powodu należało się spodziewać lokalnej protekcji albo przynajmniej reakcji neutralnych. Z  podobną sytuacją mieliśmy niedawno do czynienia  przy okazji „Hiszpanki” – filmu, który w założeniach miał przypominać i rozsławiać Powstanie Wielkopolskie, a wyznaczonego celu nie osiągnął.

10

Zdjęcie z czasopisma „Kino Teatr” z dnia 1929.03.15, kadr sceny kręconej w Parku Sołackim w Poznaniu.


Na zasadzie kontrastu  przywołam dwie różne oceny filmu, które ukazały się w „Nowym Kurjerze” – jednym z największych wydawanych wówczas w Poznaniu dzienników.  Pierwsza ocena pojawiła się 13 lutego, dwa dni przed premierą, druga tuż po premierze.

11

„[…] Wspaniały film […] wywiera ogromne wrażenie […] zrealizowano z wielkim pietyzmem […] efektownie […] pięknie odtworzono […]”

Druga ocena pojawiła się kilka dni później. Cóż się musiało wydarzyć, że ta sama gazeta w wydaniu wtorkowym z 19 lutego, nawet nie tydzień po premierze zupełnie inaczej opisywała tę samą produkcję?

12

„[…] Pan Meglicki przegrał na całej linii. Cofnął się artystycznie […] Nie wolno też używać imion wielkich pisarzy, nieświadomych możliwości i … złośliwości ekranu […] „Ponad śnieg” jest  przede wszystkim filmem słabym pod względem reżyserii. […] Ilustracja muzyczna naprawdę dobra, umożliwia „wysiedzieć” nam do końca tego „ponurego” obrazu.”


Czy autorzy tych opinii piszący dla tej samej gazety rzeczywiście oglądali ten sam film? Pewnie tak, ale skoro w Poznaniu zawiodła widownia, to jak można było trwać przy pochwałach dla filmu? Krytyka recenzenta używającego pseudonimu „Kajot” była druzgocąca.

Jest jednak pewna okoliczność, która może tłumaczyć fiasko premiery. Zima 1929 roku była tak w Polsce jak i w całej Europie wyjątkowo mroźna, temperatury spadały poniżej -20o C. W miastach brakowało węgla do ogrzania domostw, gazety żyły relacjami, gdzie i ile wagonów węgla dotarło, jakie są problemy kolejarzy i jak to jest, że kopalnie pracują pełną parą , a nie ma czym palić w piecach? Czy tylko aura miała wpływ na decyzję właścicieli kina „Słońce”, o tym że środa 20 lutego była ostatnim dniem wyświetlania filmu „Ponad śnieg”? Tego nie wiemy, ale zrezygnowano z dalszego wyświetlania nawet nie tydzień od premiery.

13


Poznańscy krytycy filmowi od razu, na poczekaniu znaleźli winowajcę porażki poznańskiej premiery, najwięcej krytycznych uwag skierowali w kierunku scenarzysty i reżysera debiutanta w jednej osobie – Konstantego Meglickiego. Czy z takimi zarzutami można się zgodzić, skoro Meglickiemu powierzono reżyserię kolejnych filmów? („Magdalena” premiera w roku 1929, „Halka” premiera w 1930 roku , „Straszna noc” premiera w 1931 roku).

14

Źródło zdjęcia: „Kino Teatr” z dnia 1928.12.24


Zapoznajmy się z jeszcze jednym „zestawem” recenzji, tym razem z poznańskiego tygodnika „Tęcza”. Pierwszy tekst był opublikowany w numerze z 5 stycznia 1929 roku, a więc jeszcze przed oficjalną premierą. Jego autor podpisywał się pseudonimem „jot”.

15

„Na podstawie tego co widziałem i co o planach montażu słyszałem, można jednak dziś już stwierdzić, że film w każdym razie nie ustąpi „Szaleńcom”, a raczej ich przewyższy.[…] P.Meglicki jest rzeczywiście realizatorem-artystą – to znaczy : posiadającym wizję filmową, poczucie rytmu akcji, tempa gry […]”

Drugi tekst opublikowano po paru tygodniach od premiery, uwzględniając wiedzę o to, jak  film został przyjęty tak w Poznaniu jak i w Warszawie. W numerze z 3 marca 1929 roku ukazała się poniższa, podpisana przez „jot” recenzja.

Czyżby autorem tych wszystkich recenzji była ta sama osoba i rakiem wycofywała się po czasie, z być może pochopnie wypisywanych słów w obliczu pustych sal kina „Słońce” w mroźne lutowe wieczory?

16

„Wreszcie obraz polski na powierzchni twórczości filmowej.[…] jako jeden z głównych walorów reżyserji p.Meglickiego trzeba podkreślić wytrzymanie tempa akcji w następstwie poszczególnych scen.”


Rozważania na temat debiutu pracy reżyserskiej Konstantego Meglickiego zamykam kolejnymi cytatami z poznańskiej prasy. Tym razem sukces (?) filmu „Ponad śnieg” miał promować inny film, a gwarantem tego miała być właśnie osoba reżysera.

17

Czy w dwa tygodnie po premierze poprzedniego filmu reżysera ktoś bez namysłu napisałby przy okazji kolejnej produkcji , że:

Reżyserię objął Konstanty Meglicki, znany już jako realizator cieszącego się wielkiem powodzeniem filmu „Ponad śnieg”?. Czy premierę nowego filmu firmowano by zapewnieniem „Zdolny reżyser K.Meglicki, realizator niedawno podziwianego filmu „Ponad śnieg”, trafnie wyczuł wszystkie subtelności[…]”?


Premiera warszawska miała miejsce we wtorek 19 lutego 1929 roku w kinie „Colosseum”, gdy było już wiadomo, że w Poznaniu film będzie zdjęty z afiszy, po wyjątkowo krótkim wyświetlaniu. W stolicy film również zapowiadano reklamami na pierwszych stronach gazet.

18

19


Choć recenzje po pierwszych seansach były dość przychylne, to nie brakowało również słów krytyki. Bardziej pochlebne opinie były wystawiane w prasie codziennej niż w tygodnikach, czy innych pismach branżowych. Należy też pamiętać, że gazety codzienne umieszczały reklamy, które zlecali właściciele kin, co mogło też mieć wpływ na obiektywizm później drukowanych recenzji.

20

„Nowy film reż. Konstantego Meglickiego przerósł wszelkie oczekiwania i może śmiało reprezentować produkcję polską zagranicą […] zdjęcia operatora Alberta Wywerki wytrzymują surową krytykę […]. Zespół artystów stanął na wysokości zadania.”


Pierwsze wrażenia z premiery i seansów w Warszawie były dość życzliwe. W podobnym tonie została napisana i wydrukowana kolejna recenzja w największej ze stołecznych gazet – w „Kurjerze Warszawskim”. W dzień po premierze można było przeczytać:

21

„Skąpy dorobek polskiej sztuki filmowej wzbogacił się o jeden obraz niebanalny, poważnie traktowany, brzmiący chwilami akcentem prawdziwego dramatu, nienaganny pod względem technicznym, interesujący w treści, ciekawy w szczegółach.[…] niektóre plenery czarujące miękkością kolorytu i traktowane wybitnie po malarsku […] film sprawia bardzo dodatnie wrażenie[…]”


Trzeba przyznać, że stolica Polski dużo łaskawiej niż stolica Wielkopolski przyjęła premierę filmu „Ponad śnieg”, co nie znaczy, że bezkrytycznie. Ostatnia z przytaczanych przeze mnie recenzji, która została umieszczona w dwutygodniku „Kino – Teatr” w wydaniu z 15 marca 1929 roku wiele wypomina producentom filmu.

22

„Mamy świetnych operatorów – Wywerko był świetny! – mamy tu i ówdzie dobrych artystów – ale nie mamy reżyserów. Dowodem nowym jest „Ponad śnieg”.[…] błąkają się aktorzy po scenie, nieświadomi swoich celów [..] Rusza się dobrze, ale nie umie się szminkować( co z ustami zrobiła? […]. Źle ekranowo chodziła, dając ruchom rąk i całej postaci drewnianą sztuczność[…]”

 Ile w tych słowach jest prawdy ? Ta recenzja ukazała się prawie miesiąc po warszawskiej premierze, gdy znane już były wybory widzów, które wyrażały się ilością sprzedawanych biletów. A patrząc z innej strony, czy opinie publiczności i krytyków sceny zawsze były podobne ? Znamy tytuły filmowe, które z jakiś powodów biły wszelkie rekordy oglądalności, krytycy nawet nie próbowali oceniać ich wartości artystycznych,  a po roku nikt o nich nie pamiętał. Czy kasowy przebój , który w tytule wymieniał kilkadziesiąt twarzy pewnego pana był filmem wielkim, dobrym ? Nie, był tylko, a może przede wszystkim filmem kasowym i skandalizującym.  Ile bardzo dobrych filmów z wielu różnych powodów nie uzyskało popularności ? Choć popularność i przychylne opinie krytyków często nie idą w parze, co jest cechą nie tylko filmów, ale i innych dzieł kultury.

Dziś wciąż mamy jeszcze szansę obejrzeć „Ponad śnieg”, gdyż jego kopia w nieco skróconej wersji przetrwała i pozostaje w zasobach Filmoteki Narodowej.  Czy oglądając go współcześnie jesteśmy w stanie obiektywnie stwierdzić jaką wartość prezentowała ta produkcja w momencie jej premiery ? Nasze oceny pozostaną skażone porównaniami ze współczesną kinematografią. A jak ocenić stary, niemy film ? Nawet gdybyśmy dla porównania obejrzeli więcej polskich niemych filmów z tamtych czasów, to i tak będzie nam trudno myśleć kategoriami widza z przed prawie 100 lat, aby różne tytuły  próbować porównywać, czy oceniać.


Ja będę polecał obejrzenie tego filmu z kilku powodów, po pierwsze była to adaptacja dramatu  wybitnego polskiego pisarza Stefana Żeromskiego, po drugie jest to trzeci z filmów, który w okresie międzywojennym był częściowo kręcony w plenerach Biedruska, a jego kopia przetrwała do czasów współczesnych. Po trzecie przesłanie tak pierwowzoru literackiego, jak i filmu są ponadczasowe, a sam film traktować należy jako przestrogę dla rodziców, którzy chcą za bardzo sterować i wpływać na dorosłe życie swoich dzieci.

Ilość tytułów kina niemego, które moglibyśmy wyświetlić na pokazie w Biedrusku rośnie do trzech. Przypomnę „Bartka Zwycięzcę” , „Szaleńców” i  teraz „Ponad śnieg”.  Pomysł takiego pokazu,  który urząd naszej gminy mógłby zorganizować w Biedrusku  , pozostawiam do rozpatrzenia mieszkańcom.

W oparciu o kopię „Ponad śnieg” umieszczoną na portalu youtube.pl, przygotowałem drugi już wybór pojedynczych kadrów ze scen  filmu kręconych tym razem poza Biedruskiem.

23

24

25

26

27

28

zdjęć : kadry z kopii filmu dostępnej na portalu youtube.pl (sprawdzony dostęp 2016.02.05)

Link do kopii filmu na portalu youtube.pl

/Następny artykuł cyklu przypomni zadziwiające sceny sfilmowane na niebie nad Poznaniem i Biedruskiem./


Komentarze

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Pogoda dla Biedruska
7°
zachmurzenie duże
wilgotność: 47%
wiatr: 5m/s zach. - płd. zach.
Max: 7 • Min: 6
20°
Sob
21°
Nd
19°
Pon
Weather from OpenWeatherMap