W cyklu opracowań Widziane z Biedruska, w 2017 roku opublikowano artykuł: „NAJSTARSZY…” w którym została przybliżona historia jednego z trzech pruskich pomników. Dzisiaj to Kolumna maryjna. Proponuję wrócić do treści artykułu, po czym poznać ciąg dalszy naszych ustaleń. Kolejność dowolna.


/autor opracowania: Mieczysław Dej/


Wówczas napisano:

– „Charakterystyczny pomnik – kolumna przy rozwidleniu dróg w samym centrum Biedruska. Zapewne to miejsce znają wszyscy.(…) To najstarszy pomnik wśród wcześniej poznanych i opisanych na stronach www.ebiedrusko.pl; Nie zawsze miał sakralną formę i zgoła inną wymowę, o czym świadczą historyczne zdjęcia”;

– „(…)Powstał na początku XX wieku, w 1904 roku. W początkowym okresie (1901 – 1904) budowy obozu ćwiczebnego dla pruskiej armii uznano to skrzyżowanie dróg i alei za wiodące i godne wyróżnienia.  Na charakterystycznej wysokiej kolumnie umieszczono orła symbolizującego godło w kamiennej formie wieńczącej pomnik. Adlersäule. Kolumna z orłem”;

– „(…) Można przyjąć, że ten „monument” powstał z inicjatywy wojskowych by podkreślić charakter obozu, ale też dla oddania należnej czci cesarzowi i Prusom. Był jednym z głównych obiektów umieszczanych na fotografiach, kartach pocztowych itp. Na wybranych zdjęciach łatwo zauważyć na kolumnie mało czytelny opis – epigraf, nie zawsze eksponowany na znanych nam i dostępnych w Internecie obrazach. Zapewne ciekawy w swej treści, pozwoliłby rozwiać nasze przypuszczenia. Przesłanie i daty tak wiele by nam wyjaśniły”.

W mojej ocenie, opis wraz z orłem dotrwał do 31 grudnia 1918 roku.

Powstańcy wielkopolscy przejmując OC Biedrusko, wybrane obiekty oznaczyli wizerunkiem powstańczego orła, dodatkowo opisując:

– „31.12.1918. O.C. Biedrusko. Zajęty przez Wojska Polskie”.


Cesarski Kamień Wilhelma II, pruski pomnik zwycięstwa V KA i pałac. Czy inne budynki i obiekty, w tym kolumnę również tak oznaczono? Tego nie wiemy, a pytanie pozostaje bez odpowiedzi.  Do tej daty nawiązuje nazwa ronda, nadana 31 grudnia 2018 roku, dla upamiętnienia 100- lecia Powstania Wielkopolskiego, a dokładnie 100- lecia przejęcia naszej miejscowości przez powstańców. Okazuje się, że nie jesteśmy pierwszymi, którzy zadbali o spontaniczny wyraz pamięci w takiej formie. Studiując treści map sporządzonych po tych historycznych wydarzeniach dostrzegamy różnice, ale też charakterystyczne cechy, mimo, że mapy sporządzono korzystając z pruskich wojskowych odwzorowań. Wzgórza, lasy, drogi i szereg innych obiektów ma naniesione nowe nazwy bądź dotychczasowe w polskim języku. Na jednej z nich łatwo zauważyć, że dla upamiętnienia Powstania Wielkopolskiego wzgórze 78 nazwano:

„Góra Dwudziestego Siódmego Grudnia”. To zalesione wzgórze za obecnym parafialnym cmentarzem.

Wzgórze 105, na południowy – zachód od poligonowej drogi do Chludowa, za Sarnią Łąką nazwano:

„Góra Powstańców”.

Nie znamy widoku kolumny z okresu międzywojennego. Tylko opisy, że kolumna miała charakter figury maryjnej. Natomiast w okresie okupacji hitlerowskiej, na szczycie dominował nazistowski orzeł z hakenkreuz.

Z nadzieją, że poznanie treści opisu pomnika to tylko kwestia czasu, napisano:

– „(…)Przesłanie i daty tak wiele by nam wyjaśniły”.

Dobry splot wydarzeń dał szansę z której skwapliwie skorzystałem. Dzięki temu poznałem szczegóły, które warto przekazać szerszemu gronu zainteresowanych historią naszej miejscowości. To również informacyjna „gratka” dla kolekcjonerów podobnych kart pocztowych i pamiątek historycznych.


Posiadam oryginalną kartę,  wysłaną z Biedruska 7 czerwca 1914 roku, wraz z przetłumaczonym opisem na kolumnie i treścią pozdrowień na odwrocie karty. Uzyskane informacje w dużym stopniu wzbogacą nasze historyczne rozważania i w dużym stopniu potwierdzą przypuszczenia. Zapewne pozwolą też na dalsze drążenie nurtujących nas zagadnień i niedopowiedzianych wątków, których wciąż przybywa.

Oto ona, karta pocztowa raz jeszcze:

Widok i opis karty wraz z ręcznymi dopiskami, dobrze nam znane. Przesłanie już nie.

Stary pruski gotyk w piśmie,po latach z trudem pozwala przyjąć niniejszą treść:

Truppenübungsplatz Posen Gegründet im Jahr 1899- 1900

eingerichtet von Kommandierenden G.

von alder Infanterie

von Stülpnagel*

im Frühjahrt 1901

Seitbelegung** des Lagus

19.07.1901.”

W wolnym tłumaczeniu pasjonatów starych kart, map, fotografii i opisów z czasów panowania pruskiego, zaproponowano prawdopodobną treść epigrafu:

Poligon wojskowy Poznań

Założony w latach 1899 – 1900

Przygotowany Przez dowódcę generalnego Starszej piechoty

von Stülpnagel*

wiosną 1901 roku

Inauguracja** koszar

19.07. 1901.

* Zapewne chodzi o pruskiego generała piechoty Ferdinanda Wolfa Konstantina Stülpnagel (od 4 kwietnia 1899 do 1906 roku dowódca V Korpusu Armijnego w Poznaniu. „Preußischer General der Infanterie” – pruski generał piechoty).

Pojawiają się wątpliwości wynikające z tłumaczenia mało czytelnego fragmentu. Przy tym na półokrągłej powierzchni słupa.

Starsza piechota? Elitarna? Wciąż szukam właściwego określenia.A może grenadierzy piechoty?

W moim subiektywnym odczuciu, ten fragment powinien brzmieć:

– (…)Przygotowany przez dowódcę generała piechoty von Stülpnagel.

Wówczas opis w tym fragmencie mógł być zbliżony do niniejszego:

– (…)G.al der Infanterie//General der Infanterie/.

Przyjmując powyższe wnioski i moje rozważania opis można odczytać następująco:

Truppenübungsplatz Posen

Gegründet im Jahr 1899- 1900

eingerichtet

von Kommandierenden G.al

der Infanterievon Stülpnagel*

im Frühjahrt 1901

Seitbelegung** des Lagus

19.07.1901.”

Poligon wojskowy

Poznań

Założony w latach 1899 – 1900

Przygotowany

Przez dowódcę generała

piechoty von Stülpnagel*

wiosną 1901 roku

Inauguracja** koszar

19.07. 1901.

**Inauguracja? Termin wyposażenia i zajęcia koszar? Zakwaterowania żołnierzy w koszarach? Oficjalne rozpoczęcie działania obozu i szkolenia poligonowego!

Takie i podobne pytania, to wynik tłumaczenia specyficznego pruskiego języka wojskowych. W tym wówczas stosowanych skrótów, nazw, stopni wojskowych itp.

Mimo to, dla nas ważne w tym jest poznanie terminów i intencji powstania kolumny. Tym samym mamy jednoznaczne daty związane z budową obozu i oficjalnym rozpoczęciem jego funkcjonowania. Na tym etapie można przyjąć, że szkolenie i ćwiczenia prowadzono wcześniej, po przejęciu opuszczonych miejscowości.


W temacie został wyeksponowany dzień 19 lipca 1901 roku, który może stanowić o zakończeniu zasadniczego etapu organizacji i budowy obozu orazoficjalnym rozpoczęciu szkolenia pododdziałów i wojsk na poligonie – w TruppenübungsplatzPosen, czyli późniejszym OC Biedrusko. Z wcześniejszych dostępnych materiałów i artykułów wiemy też, że dalszą rozbudowę obozu i urządzeń poligonowych prowadzono po roku 1901.Prace mogły obejmować część zachodnią zaplanowaną dla kawalerii.

Na odwrocie widok karty z osobistą korespondencyjną treścią nadawcy:

To typowy widok  drugiej strony karty pocztowej z logo wydawcy, podzielony na część adresową ina treść listową. W tym przypadku z humorem spolszczonych życzeń z wykorzystaniem dobrze znanego nam toastu:

„Drogi Janie! Na zdrowie Panie! Duszkiem! Na zdrowie…”

Powszechnie wiadomo, że czerwiec Janom sprzyja i nie zna granic świętowanie z tej okazji.

Jest też znaczek niemieckiej poczty i czytelna pieczęć stempla stacji pocztowej w Biedrusku, z datą 7 czerwca 1914 roku.Adresat mieszkał w Dessau przy ulicy Goethego 26.

Przykuwa wzrok data nadania karty, 7 czerwca 1914 roku, to niespełna 2 miesiące przed wybuchem I wojny światowej.

Cały wpis wykonano ołówkiem kopiowym. Tak, tak, były w powszechnym użyciu takie ołówki trwale nanoszące pismo. Również używane w wojsku,jeszcze w latach 80 – tych XX wieku. Już tylko wypełniano nimi druki. Kto z nas pamięta taki ołówek? Mnie „kręcił” dwukolorowy,  niebiesko – czerwony.


Reasumując…

Oczywiście podsumujmy tę część artykułu, która ma znaczenie historyczne. Pozostałą potraktujmy jako krótką informację przybliżającą nam charakter i treść życia w tak odległych czasach.

… 120 lat temu rozpoczęto organizację poligonu wojskowego – Truppenübungsplatz Posen oraz  budowę obozu ćwiczebnego Warthelager, która obejmowała okres od 1899 do 1900 roku. Urządzenie i pełne wyposażenie obozu zakończono wiosną 1901 roku. Szkolenie oraz działania na poligonie oficjalnie rozpoczęto z dniem 19 lipca 1901 roku. Zadanie to powierzono doświadczonemu dowódcy, pruskiemu generałowi piechoty Friedrich Karl von Stülpnagel.

Upamiętniając to ważne wydarzenie dla wojska, w centralnym miejscu obozu postawiono kolumnę z pruskim orłem, opisując i uwypuklając wiodące daty oraz ogólne informacje.

Z wcześniej poznanych źródeł wiemy, że w kolejnych latach prowadzono rozbudowę obozu, a poligon powiększano poprzez włączanie w obszar kolejne bezpośrednio przylegające wioski i majątki ziemskie.

Obóz wraz z poligonem wojskowym stanowił zaplecze na potrzeby szkolenia w terenie oraz ćwiczeń wojskowych, głównie jednostek pruskiego V korpusu armijnego stacjonującego w Poznaniu. Stąd podając nazwę poligonu używano nazwę miasta -POSEN.

TRUPPENÜBUNGSPLATZ, to określenie szersze i obejmuje cały obszar poligonu wojskowego. WARTHELAGER, to obóz nad Wartą. W tym przypadku, poligonowy obóz ćwiczebny(wojskowy). Można też spotkać inną nazwę tego samego miejsca: – BARACKENLAGER, która nie wymaga dodatkowego tłumaczenia.

Z archiwalnych map wiadomo, że poligon obejmował rejony koncentracji, place i taktyczne pasy ćwiczeń, rejony przepraw, pola ognia oraz plac przeglądów (pokazów, rewii i defilad). Z czasem przybywały kolejne urządzenia poligonowe. Przykładem takich są zachowane wieże obserwacyjne pod Maniewem i Chludowem.

Obóz, to nic innego jak ośrodek szkolenia poligonowego. Wyodrębniony z obszaru poligonu i po zabudowaniu stanowiący miejscowość – wioskę wojskową. Wówczas obejmował: – obóz piechoty, – obóz kawalerii, – zaplecze sztabowo – administracyjne, gospodarcze, usługowo – handlowe, mieszkalne i inne.

Wzorcowo zorganizowany i urządzony poligon wraz z obozem, nieopodal Poznania,w nadwarciańskich lasach,po osiemnastu latach został przejęty przez Powstańców wielkopolskich, 31 grudnia 1918 roku.

Mimo zachodzących zmian, zarówno w okresie międzywojennym, podczas okupacji i po II wojnie światowej do dzisiaj zachowując swój charakter oraz przeznaczenie. Szczegóły są nieco inne. Czy nadążają za czasem? Każde z nas ma własną odpowiedź, a gros wspomnianych szczegółów będzie można poznać na kolejnym Spacerze z historią. Są nowe odkrycia i wiele ciekawostek oraz śladów zachowanych do dzisiaj. Wówczas, i przez kolejne dziesięciolecia poligon stanowił całość wydzieloną wyłącznie dla wojska. Obecnie to obiekty i tereny zajęte oraz zastrzeżone dla wojska w sąsiedztwie nieruchomości publicznych i prywatnych, które zmieniają oblicze miejscowości. Trudno byłoby nam ograniczyć się do określenia Biedruska mianem obozu, ośrodka, czy też centrum szkolenia poligonowego. Administracyjnie osiedle, a w nim osiedla … I obiekty wojskowe. A wszystko to nieopodal Poznania, do którego wciąż nam blisko.

Wszystko to ma swój wojskowy początek 120 lat temu, tutaj nad Wartą i jest wpisane w historię Biedruska.

Poniżej, dla przypomnienia wybrane karty i zdjęcia pomnika.

Pochodzą z galerii portalu eBiedrusko i są ogólnie znane oraz dostępne na wielu portalach i profilach w Internecie.


Stawiając kropkę nad i, trzeba nam przyjąć, że:

wykup ziemi z przeznaczeniem na obóz wraz z poligonem nastąpił w 1898 roku;

budowę obozu prowadzono w latach 1899 – 1900, którą zakończono wiosną 1901 roku;

prawdopodobnie, z chwilą wysiedlenia mieszkańców z wytypowanych wiosek, na tym terenie prowadzono ćwiczenia wojskowe w ograniczonym zakresie, już w drugiej połowie 1899 roku;

19 lipca 1901 roku, zainaugurowano funkcjonowanie obozu i oficjalnie rozpoczęto szkolenie poligonowe.

Słusznym jest twierdzenie, że w kolejnych latach kontynuowano rozbudowę obozu i urządzeń poligonowych na potrzeby szkolenia pododdziałów i wojsk. Potwierdzają nam to różnice jakie można dostrzec analizując dostępne plany, mapy i zdjęcia z kolejnych lat funkcjonowania obozu i poligonu.

W początkowym okresie, priorytetem tych działań było stworzenie ćwiczącym warunków bytowych oraz zapewnienie możliwości szkolenia i ćwiczenia pododdziałom artylerii, głównie z jednostek wojskowych garnizonu Poznań.Strzelnica artyleryjska stała się priorytetem. Ćwiczący, miejsce stałego pobytu Poznań, na czas szkolenia zamieniali na miejsce czasowego pobytu Biedrusko. Przez dziesiątki lat, szczególnie wśród osób starszych, poligon nazywano „artyleryjskim”. Mylą się ci, którzy twierdzą, że w Biedrusku od zawsze byli czołgiści i pododdziały jednostek pancernych. Czas, wojny, zachodzące zmiany w uzbrojeniu, sprzęcie i organizacyjne oraz rozkazy decydentów spowodowały, że od lat 90 – tych XX wieku zaniechano ćwiczeń i strzelań artylerii na naszym poligonie. Ostatnie, epizodyczne miały miejsce w latach1994 – 1995, podczas egzaminów elewów baterii szkolnej 91 pappanc z Gniezna. 3 Pułk Rakiet,do 2001 roku prowadził ćwiczenia z imitacją startów rakiet pociskami rakietowymi z urządzeń WITTERYT, co stanowiło ostateczny koniec artyleryjskiego wykorzystania tutejszych strzelnic.

Stawiając kolejną kropkę nad i, również trzeba nam przyjąć, że na tym nie koniec zgłębiania wiedzy o Biedrusku. „Kopalnią” informacji są szeroko rozumiane archiwalia, w tym prasa z tamtych lat, obecnie dostępna w formie cyfrowej. Niestety, to żmudna i długa praca wymagająca sporego wyczucia i doświadczenia.


W takich chwilach i potrzebach z pomocą przychodzi portal eBiedrusko, a wśród piszących pewien Pan, który do perfekcji opanował pozyskiwanie archiwalnych materiałów. Widać w tym olbrzymie zamiłowanie do historii i „słabość” do Biedruska.

Z ostatnio przesłanych materiałów, wiemy, że:

– w gazecie POSTĘP Nr. 186, Rocznik IX, wydanej w Poznaniu w środę 17 sierpnia 1898 roku, na stronach 2 i 3 umieszczono krótką informację następującej treści:

„Donosiliśmy niedawno, że fiskus wojskowy kupił około 30 tysięcy mórg ziemi począwszy od Biedruska w powiecie poznańskim aż do Murowanej Gośliny. Obszar ten jest przeznaczony na cele wojskowe, zwłaszcza na szkolenia artyleryjskie. W tych dniach był tutaj w Poznaniu jenerał – major Heringen, szef wydziału ekonomicznego w ministerjum wojny i kilkakrotnie w czasie swej bytności oglądał zakupiony plac do ćwiczeń wojskowych pod Murowaną Gośliną. Do gazety berlińskiej „Post” piszą, że podczas tych oględzin stwierdzono, gdzie mają być postawione różne budowle. Dla tego placu zostanie zamianowany osobny komendant. W pierwszej linii ma służyć ów plac do celów artyleryjskich, tak iż artylerya tutejszego garnizonu będzie mogła więcej aniżeli dotąd ćwicząc w pobliżu Poznania. Koszta za ów plac oraz na mające nastąpić budowle itd. wynoszą okrągłe 4 miliony marek. – O ile wiemy, to wieś Biedrusko zostanie całkiem zniesiona”.

/Zachowano oryginalną pisownię/

Wiemy też, że Pan Jan Marek Ka przychylił się do naszego wniosku by artykuł wzbogacić o kolejne otrzymane materiały. Tym razem to, krótka informacja na łamach Wiarusa Polskiego Nr 90, z 30 lipca 1898 roku o podobnej treści:

„Fiskus wojskowy kupił w powiecie poznańskim wschodnim kilka majątków, Chojnicę, Trzuskotowo, Biedrusko, Knyszyn i Tworkowo, obejmując razem z przyległymi gospodarstwami włościańskimi 26090 mórg, w celu urządzenia tam wielkiego placu do strzelania dla artyleryi. Na tym obszarze mają być pobudowane także koszary, prochownie, i podobne budynki wojskowe. Ćwiczenia rozpoczną się dopiero z wiosną roku 1900, ale już do 1 maja przyszłego roku mają dotychczasowi właściciele opuścić kupione grunta”.

/Zachowano oryginalną pisownię/

Z kolejnych poznanych gazet wiemy więcej, że ćwiczenia i strzelania na tym obszarze prowadzono już w drugiej połowie 1899 roku. To dowód na to jak bardzo potrzebnym dla poznańskich jednostek wojskowych był poligon w pobliżu ich stacjonowania. Przez dziesiątki lat nazywany, artyleryjski. Na poligonie ćwiczono według ówczesnych potrzeb i możliwości, a w Biedrusku prowadzono budowę koszar.

W Dzienniku Poznańskim Nr 173 z dnia 1 sierpnia 1899 roku, na stronie 3 w rubryce:- Wiadomości miejscowe i potoczne. Poznań, 31 lipca, czytamy:

„Ćwiczenia wojskowe w strzelaniu ostremi nabojami odbywać się będą w czasie od 1 do 16 sierpnia od 8 rano do 2 po południu na przestrzeni pomiędzy Biedruskiem, Tworkowem i Trzuskotowem. Władza wojskowa ostrzega, aby w tym czasie nie zbliżano się zbytnio do miejsc, których strzedz będą posterunki wojskowe”.

/Zachowano oryginalną pisownię/


W tej prasowej notatce warto zwrócić uwagę na to, że był to sierpień 1899 roku, czyli po 1 maja 1899 roku i wbrew wcześniejszym informacjom, strzelania wraz z ćwiczeniami rozpoczęto nie wiosną 1900 roku a około 8 miesięcy wcześniej.

W gazecie POSTĘP Nr. 174, Rocznik X, wydanej w Poznaniu w środę 2 sierpnia 1899 roku, na stronie 2umieszczono krótką informację o treści:

„Ćwiczenia wojskoweostremi nabojami odbywać się będą od 1 do 16 sierpnia i to od godz. 8 rano do 2 po południu na polach miedzy Biedruskiem, Tworkowem a Trzukołowem pod Poznaniem. Cała ta okolica będzie obstawioną żołnierzami i dla ludzi, jako i wozów zamknięta. Wolną tylko będzie droga od Biedruska do Tworkowa i od Tworkowa do Trzuskołowa. Mieszkańcy tamtejszej okolicy niech się trzymają z dala od placu ćwiczeń”.

/Zachowano oryginalną pisownię, w tym przekłamano nazwę wsi Trzuskotowo/

W Dzienniku PoznańskimNr. 178, Rocznik XXXXI, wydanym w Poznaniu w niedzielę 6 sierpnia 1899 na stronie 3 czytamy:

„Na udar Słoneczny zachorowało wczoraj na płaca ćwiczeń pod Biedruskiem czterech żołnierzy. Dwóch wkrótce przyszło do siebie, dwóch drugich odstawiono do tutejszego lazaretu wojskowego”.

/Zachowano oryginalną pisownię/

(…)dwóch drugich…  Dwóch innych odstawiono do szpitala wojskowego. To nic innego jak późniejsza garnizonowa izba chorych. Powstała w 1899 roku i przetrwała wszystkie historyczne zakręty i okresy. Po 108 latach przeniesiona na ulicę Ogrodową. „Stara” izba chorych skruszona, podzieliła los innych budynków koszarowych, ustępując miejsca nieruchomościom osiedla Jesionowego. W tym rejonie Biedruska z tamtych lat, zachował się stary pruski cmentarz wojskowy. Mocno dotknięty „zębem” czasu.


POSTĘP Nr. 179, Rocznik X, wydany w Poznaniu we wtorek 8 sierpnia 1899 roku, na stronie 2 podano kolejną informację, a w niej:

„Największym miejscem dla wojskowych ćwiczeń w cesarstwie niemieckim będzie plac w Biedrusku i okolicy pod Poznaniem, jaki nowo utworzony został przez wykupienie kilku wsi. Plac ten głównie służyć będzie do ćwiczeń artyleryjskich w strzelaniu armatami. Nowy plac ćwiczeń ma być wykończony do 1 lipca 1900 r. Chwilowo przeznaczono na ten cel cztery miliony marek, a zapewne ta olbrzymia kwota jeszcze nie starczy. Plac ćwiczeń będzie  obejmował 26 tysięcy mórg, jest to olbrzymi obszar. Artyleryabędzie mogła strzelać na 10 kilometrów, gdyż taką przestrzeń plac będzie obejmował. Pałac w Biedrusku zostanie zamieniony na komendanturę i będą w nim mieszkali jenerałowie.

Dla oficerów będą zbudowane masywne baraki, zaś zwykli żołnierze będą pomieszczonymi w barakach blaszanych, jakie się już znajdują w okolicy Poznania. Zbudowane jeszcze zostaną różne inne budynki do pomieszczenia amunicyi, wieża wodociągowa, budynek kuchenny, baraki lazaretowe, itd.

W ogólności ma być na tym placu 6000 żołnierzy pomieszczonych.

Z powyższej wiadomości można nabrać wyobrażenia co za olbrzymie sumy pochłania armia. Tyle ziemi będzie próżnowało w okolicy Poznania”.

/Zachowano oryginalną pisownię/


Czytając ówczesną prasę polskojęzyczną zauważmy, że wówczas podawano polskie nazwy naszych miejscowości, w tym Biedrusko i Poznań.

Po latach trzeba zachować pewien dystans do treści, ponieważ są to tylko krótkie informacje prasowe nie potwierdzone w innych źródłach, na przykład wojskowych. Zapewne też powielane. Spójnie oddają ogólną atmosferę jaka panowała na poligonie oraz podczas budowy koszar. Powstaje taka oś czasowa na której można odłożyć daty(lata) powstawania obiektów. Dla przykładu w powyższej notatce z 8 sierpnia 1899 roku zasugerowano potrzebę budowy wieży ciśnień. A przy tym ta osobliwa refleksja piszącego, że „Tyle ziemi będzie próżnowało w okolicy Poznania”. Mentalnie, ziemia powinna rodzić plon, a tą „wcielono” do wojska. I tak już pozostało.

O tym ogromnym jak na tamte lata przedsięwzięciu pruskiej armii na naszym terenie pisano we Lwowie, Krakowie, Poznaniu i w Warszawie oraz Berlinie, ale też w prasie francuskiej, szwajcarskiej i innej. Dzięki skrupulatnemu przeglądowi archiwów, dokonanego przez Pana Jana Marka Ka, poznajemy powyższe.

Z innych wiemy też, że:

– wiadomość ta rozeszła się po całej Europie budząc bieżące zainteresowanie, w tym również przez redakcje wydawnictw wojskowych;

– mimo, że notatki objętościowo są krótkie to przekazują konkretne dane i zbieżne co do dat, wielkości oraz planowanych robót w obozie i na poligonie;

– wśród tych informacji są też wtrącone ciekawostki, do których można zaliczyć:

  1. W dalszym etapie zaplanowano połączenie kolejowe z obozem;
  2. Opisując budowę poligonu wówczas używano polskich nazw miejscowości (Poznań, Biedrusko, Morasko, Knyszyn, Trzuskotowo, Tworkowo i inne);
  3. Planując postawienie wieży ciśnień założono, że pojemność zbiornika wody pitnej będzie gwarantowała dzienną wydajność 4000 metrów sześciennych;
  4. Po pierwszych ćwiczeniach w sierpniu 1899 roku, zarządca powiatu poznańskiego (Landrat) wypłacał mieszkańcom odszkodowania za powstałe szkody, na ich pisemny wniosek. Można przyjąć, że mimo wcześniej nakazanego terminu opuszczenia gospodarstw do 1 maja 1899 roku, do sierpnia nie zdołano tego uczynić. Być może chodziło o zbiory na okolicznych polach oraz w sąsiednich wioskach;
  5. Możliwość prowadzenia ognia przez armaty w obu kierunkach pozwalała zaszeregować poligon do miana największego w Rzeszy, z artyleryjską strzelnicą na odległość 10 km. To budziło podziw również za granicą;
  6. Najładniejszą panoramę obszaru poligonu podziwiano z pałacowej wieży;
  7. Przyspieszone terminy i złożone wojskowe prace budowlane powierzono pruskim fachowcom z największym autorytetem;

Za treściwą można uznać notatkę zamieszczoną w rubryce Ausland (Zagranica) szwajcarskiego Dziennika wojskowego. Na stronie 294 mamy podsumowanie tego o czym obszernie wcześniej napisałem:

Deutschland.ZumgrösstenTruppenübungsplatzbezw. grösstenArtillerie – Schiessplatz des DeutschenReichswird der Truppenübungsplatz Biedrusko heiPosendemnächstumgewandelt. DieneueAnlagesoll bis zum 1. Juli 1900 fertiggestelltsein, und zwar sindvorläufigvierMillionen Mark zudiesemZwecke in Aussichtgenommen. Der neueÜbungs- bezw. Schiessplatzwirdannähernd 26000 Morgenumfassen. Er wirdeinederartigeAusdehnungerhalten, dassdieArtillerie in beidenRichtungen je 10 km weitzuschiessenvermag. Das TerrainistetwazuannäherndgleichenHälften den Rittergutsbesitzern von Treskow – Biedrusko und von Treskow – Morasko, abgekauftworden, einigesauch den Bauern in Trzustkowo undTworkowo, undliegt der neueSchiessplatzanfdemTerrain der Dominien Biedrusko, Moraskound der Gemeinden Chojnice, Knyszyn, Tworkowound Trzustkowo. Das Schloss Biedrusko wirdzurKommandanturundzuWohnungenfürGeneräleumgewandelt. FürdieOffizierewerdenmassiveBaracken, fürdieMannschaftenWellblechbarackengebaut. DazukommennocheineganzeReihesonstigerNeubauten : BautenzurUnterbringung der Munition, fernereinWasserturm (mit mindestens 400 KubikmeterWassertäglich), Stabsbaracken, Küchengebäude, Lazarettbaracke u. s. w. InsgesammtsollenaufdemneuenTruppenübnngs – bezw. Schiessplatzüber 6000 Mann untergebrachtwerdenkönnen. Den schönstenAusblicküber den ganzenSchiessplatzhatmanvomSchlossturm von Biedrusko. Alle Arbeitenwerden mit möglichsterBeschleunigungausgeführtwerden. Der neueSchiessplatzliegt 15 km von PosenentferntundsollspäterdurcheineneueEisenbahneinebessereVerbindung mit der FestungPosengeschaffenwerden. DieGenehmigung der Baupläneseitens der Ministerialinstanzstehtunmittelbarbevor, sodassspätestens im September mit den BauarbeitenaufdemSchiessplatzebegonnenwerdenwird. DieLeitung der Bauarbeitenist der bekanntenAutoritätaufdemGebietemilitärischerBauten, dem in demvergangenenJahreerstnachPosenversetztenGarnison – BauinspektorHallbauer, übertragenworden. (P.)

(Źródło: EinDienst der ETH-Bibliothek ETH Zürich, Rämistrasse 101, 8092 Zürich, Schweiz, www.library.ethz.ch; http://retro.seals.ch;).

Niestety, mogę tylko zasugerować translator niemiecko – polski.

BauinspektorHallbauer, czyli znany w Prusach (główny) inspektor budowlany. Są podane rodzaje i nazwy budynków jakie jeszcze muszą powstać w terminie do 1 lipca 1900 roku. Ta data nie współbrzmi z datą zapisaną na kolumnie. To różnica jednego roku. Nie wiemy, czy jest to wynik jaki powstał między pierwotnie zakładanym terminem a podaną datą inauguracji? A może uwarunkowane początkowo przydzielonym budżetem? Przyjmijmy, że w inskrypcji jest prawda. 19 lipca 1901 roku.

Mimo tych różnic i natłoku dat wiemy, że w obozie i na poligonie tętniło nowe życie wojskowe. Obóz rozbudowywano a na poligonie strzelano i ćwiczono już w sierpniu 1899 roku.

W latach poprzednich na profilu FB oraz portalu eBiedrusko pojawiały się również takie wycinki prasowe jak poniższy:

Z upływem miesięcy i kolejnych lat, obóz nabierał rozmachu i przybywało budynków, ale też miejsc i obiektów o konkretnym przeznaczeniu, nie tylko wojskowym.

Krótkie notatki, a ile w nich treści. Znamy daty, wiemy które miejscowości objęto obszarem poligonu i jego przeznaczenie. Wiemy też, kto za tym stał. Jenerał FISKUS WOJSKOWY!!! I wiemy też,

– (…) by mieszkańcy tamtejszej okolicy trzymali się z dala od placu ćwiczeń!!!              

Jestem przekonany, że takich materiałów jest o wiele więcej i z czasem poznamy ich treść. Jeżeli o powyższym na bieżąco informowała prasa krajowa i zagraniczna, to nie ulega żadnym wątpliwościom, że w kolejnych latach i etapach budowy obozu, prasa te wydarzenia pominęła.

Przeforsowaliśmy datę 31 grudnia 1918 roku, zatem utrwalmy też w opisach przywołane daty w tym artykule.


Za okazaną pomoc w odtworzeniu oryginalnej  treści inskrypcji oraz przetłumaczenie, wyrażam słowa podziękowania Panom:

– MICHAEL FURGOL oraz KAROL ŚLIWIŃSKI z FURGOL IMMOBILIEN & FINANZIERUNGEN  Emmerich amRhein /Agencja Nieruchomości i Kredytowa/.

Za całą „gamę” wycinków prasowych, tradycyjnie dziękuję Panu Janowi Markowi Ka.


 

Komentarze

5 odpowiedzi na „Widziane z Biedruska. 19 LIPCA 1901 ROKU”

Skomentuj Mieczysław Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

Pogoda dla Biedruska
11°
zachmurzenie duże
wilgotność: 45%
wiatr: 5m/s płd. zach.
Max: 14 • Min: 12
16°
Pt
20°
Sob
20°
Nd
Weather from OpenWeatherMap