Chojnica – Wieś, Kościół, Parafia* …

(autor: Mieczysław Dej)

Proponuję w takim ujęciu i kolejności (jak w tytule) skupić się na opisach przywoływanych, charakterystycznych miejsc na obszarze wojskowego poligonu Biedrusko. Pozwoli to odnieść się do miejscowości a w niej ruin kościoła oraz w szerszym zakresie do kościołów i kaplic tworzących parafię rzymsko – katolicką Chojnica – Morasko. Wynika to z faktu, że wspominane i opisywane historyczne wydarzenia upraszczają obraz, często skupiając się jedynie na ruinach kościoła.

Ruiny kościoła w Chojnicy na Poligonie Biedrusko (kliknij, aby powiększyć zdjęcie)

CHOJNICA. Nieistniejąca dziś wieś w Wielkopolsce,- gmina Suchy Las, – powiat poznański. Położona 14 km na północ od Poznania, na terenie poligonu wojskowego, 3 km na południowy zachód od Biedruska.Leżąca nad strumieniem o tej samej nazwie. Chojnica, ośrodek opola – organizacja opolna, w XII – XIII wieku to jednostka osadnicza Słowian zachodnich, złożona z kilku mniejszych osiedli powiązanych sąsiedztwem.Jura z Chojnicy herbu Przosna wzmiankowany jest w latach 1401 – 1402, jako kasztelan Rogoziński.W XIV wieku większość obszarów dzisiejszej gminy wchodziła w skład opola z czołem w Chojnicy. Wśród ponad 40 wsi należących do Opola chojnickiego były m.in. Suchylas (ob. Suchy Las), Chludowo, Glinno, Biezdrowsko (ob. Biedrusko). W późniejszym okresie opola zostały zastąpione innymi jednostkami podziału terytorialnego. Główne zajęcie mieszkańców to hodowla zwierząt i uprawa zbóż w folwarkach i wsiach służebnych.

Pierwotnie wieś miała zabudowę położoną wokół centralnego placu, od którego odchodziły drogi w kierunku Biedruska, Chludowa, Łagiewnik i Radojewa. Chojnica przestała istnieć po włączeniu jej w obręb poligonu w Biedrusku

Gustaw von TRESKOWw 1898 roku sprzedał Chojnice na poligon dla armii pruskiej. W 1904 roku podobny los spotkał sąsiednie Biedrusko. W 1918 roku, po odzyskaniu niepodległości, tereny te przejęła armia polska nie zmieniając ich charakteru i przeznaczenia. Poligon współistnieje z sąsiednimi miejscowościami do których drogi schodzą się w Chojnicy. Prócz wojska swoisty rytm życia nadają majątki ziemskie – folwarki, gospodarstwa rolne, lasy, komunikacja, szkoła parafialna oraz kościół wraz z cmentarzem.

Analizując mapy z okresu międzywojennego nasuwa się wniosek, że wówczas była to miejscowość tętniąca życiem. Położona  przy  skrzyżowaniu głównych dróg łączących: Chojnicę z Suchym Lasem, Biedrusko ze Złotnikami i Złotkowem oraz Morasko z Chludowem. A dzisiaj? To wyłącznie drogi poligonowe i bezdroża podporządkowane komunikacji między placami ćwiczeń i strzelnicami.Jak na warunki poligonowe dobrze utrzymaną pozostaje droga z Biedruska do Złotnik, niestety tylko okresowo udostępniana do użytku publicznego.

W czasie wojny wieś Chojnica wraz z sąsiednimi wioskami i koloniami oraz osadami: Glinno, Glinienko, Łagiewniki, Okolewo, Janowo, Łysy Młynzostały włączone do niemieckiego poligonu artyleryjskiego.W różnych opracowaniach są podawane inne lata włączenia: – 1940, – 1942, – 1943. Wcześniej w latach 1901 – 1903 na potrzeby poligonu wysiedlono mieszkańców wsi:Knyszyn, Trzuskotowo, Tworkowo. Mimo znanej z historii niemieckiej konsekwencji, nie wszystkich mieszkańców wysiedlono z włączonych wiosek. Podkreślić należy, że granice poligonu powiększono w czasie okupacji, o czym nie wszyscy piszący chcą pamiętać.

Po wyzwoleniu w 1945 roku nie wyłączono tych miejscowości z obszaru poligonu, na co z nadzieją liczyli mieszkańcy. Poligon pozostał wzastanych granicach. Po tym okresie do 1947 roku nastąpiło dalsze stopniowe wyludnienie. W niektórych źródłach nazwa wsi brzmi Chojnice, w której znajdują się: – ruiny późnogotyckiego kościoła pod wezwaniem Ścięcia św. Jana Chrzciciela, – dzwonnica, – kapliczka, – betonowe ruiny imitujące neogotycki zamek oraz nieczynny, w miarę dobrze utrzymany cmentarz parafialny.

Budowla imitująca ruiny zamku (kliknij, aby powiększyć zdjęcie)

Nieopodal głównego skrzyżowania na potrzeby ćwiczących wojsk były urządzane:

• obozowisko,
• park techniczny sprzętu i uzbrojenia,
• plac ćwiczeń saperskich i chemicznych,
• rejon zurbanizowany oraz basen do nauki przepraw czołgów pod wodą i inne.

Wieś była siedzibą parafii Chojnice obejmującą wcześniej wymienione wioski oraz Biedrusko, Morasko i Suchy Las.

---

KOŚCIÓŁ POD WEZWANIEM ŚCIĘCIA ŚW. JANA CHRZCICIELA W CHOJNICY

Kościół został wybudowany w pierwszej połowie XVI wieku, z fundacji wojewody poznańskiego, Jana PRZECŁAWSKIEGO –wicewojewodę poznańskiego, początkowo późnogotycki. W XVIII wieku został przebudowany w stylu barokowym.

Zakończenie pierwszego etapu budowy datowane jest na podstawie inskrypcji w 1531 roku. Syn Jana – Andrzej PRZECŁAWSKI rozbudował kościół o kaplice północną wraz z kryptą rodzinną. Autor inwentaryzacji architektonicznej – mgr inż. arch. Antoni KĄSINOWSKI ujął to tak:  – „(…) budowa głównej bryły kościoła przypada na okres późnego gotyku pod względem rozwiązań plastycznych (np. sklepienie gwiaździste z elementami żeber siatkowych), a pod względem warsztatowym na czas późnego gotyku”.

W latach 1720-1748 dokonano przebudowy barokowej kościoła, m.in. wzniesiono kaplicę, przebudowano zakrystię, wykonano wejście zachodnie, przemurowano okna zmieniając ich kształt. W XIX wieku dokonano kilku konserwacji i remontu kościoła. W 1898 roku Gustaw von TRESKOW sprzedał Chojnicę z przeznaczeniem na poligon szkoleniowy armii pruskiej, od której przejęła go w 1918 roku armia polska. Kościół w Chojnicy był remontowany i przebudowywany kilkakrotnie. Pierwszy raz w XVII wieku, potem w wieku XIX. Na podstawie zarządzenia Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Sztuki i Kultury w Poznaniu, w latach 30-tych XX wieku przeprowadzono ostatni remont chojnickiego kościoła.

W 1943 roku kościół zostałczęściowo zamknięty przez niemieckie władze wojskowe, po włączeniu Chojnicy do poligonu artyleryjskiego. Mimo to w latach II wojny światowej nie uległ zniszczeniu. Przetrwał w stanie nienaruszonym ten skrajnie trudny okres. Bezpośrednio po wojnie odbywały się w nim msze i nabożeństwa jeszcze w 1945 i 1946 roku.  Społeczeństwo wierzyło, że zostanie przywrócony stan parafii z roku 1939 a tym samym wstrzymane zostanie całkowite wyludnianie wiosek.

W czerwcu 1947roku ks. proboszcz T. MYSZCZYŃSKI pisał do Kurii Metropolitalnej:

(…) komendant poligonu ppłk WIELEŻYŃSKI oświadczył, że absolutnie nie gwarantuje całości kościoła w Chojnicy. (…) wobec tego zupełnie bezcelowe jest zabezpieczenie i konserwowanie wspomnianego kościoła.

W1958 roku władze wojskowe pod naciskiem wojewódzkiego konserwatora zabytków dokonały wymiany części więźby dachowej, części pokrycia dachu i zamurowanie wejść, oświadczając iż dalszych robót nie przewiduje się. W 1974 roku wielkopolski konserwator zabytków wspierany społecznymi działaniami F. JAŚKOWIAKA i E. ZABŁOCKIEGO upomniał władze wojskowe w sprawie ochrony obiektu. W lutym 1976 roku F. JAŚKOWIAK poinformował wojewódzkiego konserwatora o zawaleniu się sklepień, a ten zlecił Pracowniom Konserwacji Zabytków w Poznaniu wykonanie inwentaryzacji architektonicznej, której nie wykonano ze względu na brak zgody władz wojskowych na wejście na teren poligonu. Po wielu latach, w grudniu 1993roku, na łamach lokalnej Gazety Sucholeskiej ukazał się apel ówczesnego sekretarza gminy Marka WOŹNIAKA o ratowanie kościoła. W wyniku podjętych działań, przy życzliwości i pomocy władz wojskowych, przy wsparciu wojewody poznańskiego i wielkopolskiego konserwatora zabytków udało się wiosną 1994 roku oczyścić wnętrze kościoła z gruzu i rosnących w nim samosiewnych krzaków oraz drzew. Prace wykonali archeolodzy a transport zapewniło wojsko. Również wykonano niezbędne prace budowlane przy grożącej zawaleniem wieży. Całość prac sfinansowała gmina Suchy Las. Do dalszych prac przy kościele przystąpiono w 2001 roku. Gmina Suchy Las na mocy umowy z władzami powiatu poznańskiego przeprowadziła pierwszy etap robót zabezpieczających, podczas których wykonano pełne przemurowanie i zabezpieczenie dachówką korony murów. Kolejny etap prac w 2002roku został sfinansowany i zlecony przez samorząd powiatu poznańskiego. Obejmował uzupełnienie groźnych ubytków w dolnych częściach murów. Zamurowano wyrwy w ścianie zakrystii oraz zamknięto wejście kratami, w celu zabezpieczenia wnętrza przed dewastacją. W trakcie prac uporządkowano otoczenie kościoła.

kapliczka naprzeciwko cmentarza (kliknij, aby powiększyć zdjęcie)

Do dziś zachowały się mury obwodowe późnogotyckiego kościoła. Znajdujące się tu niegdyś renesansowe nagrobki Jana PRZECŁAWSKIEGO oraz Janusza PRZECŁAWSKIEGO i jego żony Anny przeniesiono w 1954 r. do katedry poznańskiej. W scenerii chojnickiego kościoła kręcono kilka scen do filmu „Ogniem i mieczem”, między innymi porwanie Chmielnickiego.

---

HISTORIA PARAFII CHOJNICA – MORASKO

Historia parafii jest zawiła tak jak zawiłymi są czasy oraz zachodzące zmiany w Wielkopolsce i naszym kraju. Należy widzieć ją szerzej, przez pryzmat obecnych kościołów i parafii w Morasku, Suchym Lesie, Złotnikach oraz w Biedrusku. Nie bez znaczenia były losy ludzi z wysiedlonych wiosek i kolonii, okres okupacji i powojenne lata w PRL. Można wyodrębnić okresy: – pruski do 1918 roku, – okres międzywojenny od 1918 do 1939 roku, – niemieckiej okupacji od 1939 do 1945 roku, – po wyzwoleniu od 1945 do 1989 roku, – i 25-lecie demokracji.

Kościoły w liczbie mnogiej mające ścisłe powiązanie z parafią w Chojnicy to: – kościół (drewniany a później murowany) w Chojnicy, – dwa (trzy) kościoły w Morasku, – kaplica i nowy kościół w Suchym Lesie, – obecna kaplica w Biedrusku i 2(3) kaplice – ołtarze polowe funkcjonujące w Biedrusku w latach 1919 – 1939.

Data powstania parafii w Chojnicy nie jest dokładnie znana, w dokumentach kościelnych przyjmuje się, że parafia Chojnica erygowana była w XI/XII wieku, a kościół pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela (w źródłach wspominany przed 1374rokiem) istniał być może już w X/XI wieku. Można trafić na zapisy mówiące, że w Chojnicy pierwszy drewniany kościół istniał już w XIV wieku, choć nie wiadomo, kto go ufundował, ani przez kogo został wybudowany. Dla uporządkowania podawanych przekazów warto trzymać się zapisów parafialnych i katedralnych, co oddaje niniejszy rys historyczny.Ten stosunkowo długi zapis odzwierciedla historycznie wymuszone zmiany w wyjątkowo położonej i losami dotkniętej parafii.

KRONIKA GŁÓWNYCH WYDARZEŃ:

 – W 1403 roku erygowano drewniany kościół w Morasku pod wezwaniem św. Anny (wtedy Morawsku), budowany przez poznańskiego cieślę Dominika. A po jego zgonie, staraniem plebana Dezyderego (Dazdarza), ukończony. Plebania donowana była w dwa łany roli i daniny z folwarku;

– W 1507 roku jednowioskową parafię w Morasku połączono z parafią Chojnica. Od tego czasu używane są określenia: – parafia Chojnica lub parafia Chojnica – Morasko. Pierwotna, erygowana krótko przed 1403 rokiem, drewniana świątynia upadła w połowie XVI wieku i nie została odbudowana, a ziemię zabrali w 1598 roku MORAWSCY. Po przyłączeniu Moraska, do chojnickiej parafii należało 11 wsi;

– W 1510 roku do parafii Chojnica należały: Bielawy, Biezdrowsko, Drogocin, Glinno, Glinno Małe, Knyszyn, Lubicz, Łagiewniki, Morawsko i Tworkowo. Wówczas w Morasku jeszcze istniał kościół pod wezwaniem św. Anny – filia chojnickiego;

– W 1529 roku, kościół w Chojnicy nadal występuje pod pierwotnym wezwaniem:-Św. Jana Chrzciciela;

– W 1531 roku, w pierwszym etapie, następuje rozpoczęcie budowy kościoła pod zmienionym wezwaniem Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Chojnicy, przez Jana PRZECŁAWSKIEGO, dziedzica wsi, wicewojewodę poznańskiego;

– Od 1546 roku zaczynają się księgi kościelne w Chojnicy;

– Z 1554 roku pochodzi chojnicka gotycka monstrancja z postaciami św. Wojciecha i św. Stanisława, ufundowana przez Andrzeja syna Jana PRZECŁAWSKIEGO, dziekana poznańskiego. Obecnie znajduje się w Muzeum Archidiecezjalnym w Poznaniu;

– Rok 1556, kończy drugi etap a w nim ukończenie budowy kościoła w Chojnicy.

Charakteryzowany jako styl późnogotycki, orientowany, murowany, tynkowany, jednonawowy, prezbiterium trójboczne zamknięte. Od północy dobudowana zakrystia i kaplica. Na narożnikach fasady zachodniej dwie okrągłe wieżyczki. Nad głównym wejściem herb Nałęcz i data 1546r. Na szkarpie południowo-wschodniej herb Ryba i data 1546. W nawie sklepienie gwiaździste o rzeźbionych wspornikach. W rombowych polach dwugłowe orły i ornament lwa czeskiego, z doby Wacława II (1300 r.). Kościół przerabiany w dobie baroku.

– W 1582 roku Jan PRZECŁAWSKI i Adalbert SKRZETUSKI ufundowali kielich mszalny dla parafii w Chojnicy, obecnie używany w Suchym Lesie;

– Rok 1586 jest szczególnym, ponieważ następuje odnotowana w kronikach zmiana wezwania z Św. Jana Chrzciciela na Ścięcie Św. Jana Chrzciciela;

– W 1641 roku w Morasku, w miejscu dawnego drewnianego kościoła pod wezwaniem Św. Anny, postawiono krzyż.

Warto zwrócić uwagę na miejsce postawienia krzyża, bo nie są to przykościelne cmentarze.

– W 1726 roku – do parafii Chojnica należą: – Chojnica, Biedrusko, Bielawy, Drogocin, Glinienko, Glinno, Knyszyn, Lubicz, Łagiewniki, Morasko, Suchy Las i Tworkowo;

– 9 kwietnia 1757 roku w Glinnie, na terenie parafii Chojnica urodził się Wojciech BOGUSŁAWSKI, „Ojciec Teatru Polskiego”;

– 14 stycznia 1770 roku, to dzień odnotowania uzupełniającej ceremoni chrztu Wojciecha BOGUSŁAWSKIEGO, którego ochrzczono w domu, w dniu urodzenia;

– Od 1844 do 1859 roku, proboszczem był ks. Jan Kapistran JAKUBOWSKI. W 1860 roku, odnotowano vacat na stanowisku proboszcza;

 – W latach 1861 do 1895, proboszczem był ks. Franciszek ORŁOWSKI a od 1896 do 1918 roku, proboszczem był ks. Bronisław HERTMANOWSKI.

Wielki patriota, długoletni członek Towarzystwa Pomocy Naukowej im. Karola MARCINKOWSKIEGO. Zbierał fundusze na prywatne nauczanie dzieci języka polskiego, chroniąc je przed germanizacją. W latach od 1906 do 1907 roku udzielił poparcia polskim strajkom szkolnym, za co został wyrokiem sądu II Izby Karnej w Poznaniu skazany na 3 miesiące twierdzy w Wisłoujściu. Wolnej i niepodległej Polski nie doczekał, zmarł 11 października 1918 roku w Chojnicy i tam został pochowany. Płyta z jego grobu przez wiele lat znajdowała się przy kaplicy w Suchym Lesie a obecnie, po rozebraniu kaplicy – baraku, oczekuje na nowe miejsce.

– W 1889 roku odnowiono kielich mszalny z 1582 roku, przez Nepomucynę KOSMOWSKĄ z Knyszyna;

– W 1891 roku,gruntownie odnowiono kościół parafialny w Chojnicy;

– 10 września 1903 roku w Łagiewnikach urodził się ks. Stefan HAIN, późniejszy kustosz i dyrektor Archiwum Archidiecezjalnego w Poznaniu;

– W 1907 roku w Morasku zbudowano kościół protestancki –Z kamienia i cegły, jednonawowy, z jedną wieżą;

– Od 1918 do 1945 roku, następcą śp. księdza Bronisława HERTMANOWSKIEGO, na trudne i długie lata, proboszczem parafii został ks. Stanisław WĘŻYK;

– W latach 1919 do 1939, to jest w okresie międzywojennym, proboszcz z Chojnicy, ks. Stanisław WĘŻYK, co niedzielę przyjeżdżał do Suchego Lasu i odprawiał mszę św. dla osób starszych w sali lekcyjnej.

– 3 maja 1925 roku w Morasku postawiono figurę Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej;

– W 1930 roku w Morasku erygowano kaplicę publiczną pod wezwaniem św. Trójcy, nadając jej w 1931 roku charakter kościoła pomocniczego;

– 7 października 1932 roku gminna rada, w Morasku przeznaczyła z gruntu gminnego parcelę około 0,75 ha pod założenie cmentarza gminnego;

– W 1935 roku Wiktoria i Władysław GUMKOWSCY z Suchego Lasu ufundowali dla parafii Chojnica – Morasko monstrancję, do dziś używaną w Suchym Lesie;

– 1 września 1937 roku poświęcono nowy cmentarza w Morasku. Z polecenia Kurii Arcybiskupiej poświęcenia dokonał ówczesny ks. proboszcz i radca duchowny ks. S. WĘŻYK. Po poświęceniu odbyła się procesja żałobna zakończona wzruszającym kazaniem ks. KRUEGERA z Bąblina.

W okresie międzywojennym każdy proboszcz parafii Chojnica był jednocześnie kapelanem Garnizonu Biedrusko. W niedzielę, stacjonujące na poligonie jednostki wojskowe, w zwartym szyku maszerowały na tzw. „Polankę”, aby wziąć udział w mszy świętej. Wojsko uczestniczyło w uroczystościach religijnych a także patriotyczno – religijnych. Między innymi w  procesjach Bożego Ciała, szczególnej oprawy przed każdym z 4 ołtarzy, dodawała kompania honorowa WP, w tym prezentując broń.

Z okolicznych miejscowości i z Suchego Lasu oddalonego około 7 kilometrów, do Chojnicy chodzili na msze święte i inne uroczystości parafianie. Był to duży wysiłek fizyczny gdyż ludzie najczęściej szli pieszo, rzadko jechali rowerem a tylko bogatsi, przeważnie gospodarze mogli pozwolić sobie na jazdę bryczką. Droga była piaszczysta, środkiem biegły koleiny wyżłobione przez wozy konne. Piesi szli ścieżkami wydeptanymi po lewej i prawej stronie drogi. Męczyły się zwłaszcza dzieci i kobiety – świąteczne obuwie na obcasach zapadało się w piasku, paliło w stopy i obcierało nogi nieprzyzwyczajone do butów. Dlatego buty często zakładano dopiero ok. 300 m przed kościołem, przy tzw. „Młynku” – małym młynie wodnym – po uprzednim obmyciu stóp. Podobnie wyglądała droga powrotna.

Taki obraz zapamiętali najstarsi mieszkańcy byłej parafii w Chojnicy i nie odbiega on od tych literackich, szczególnie z kresów wschodnich i południa Polski.

Sytuacja poprawiła się po wybudowaniu nowego kościoła filialnego w Morasku. W 1930 roku erygowano kaplicę publiczną pod wezwaniem. Św. Trójcy a w 1931roku kaplicy tej nadano charakter kościoła pomocniczego.

Do Moraska było znacznie bliżej bo niespełna 4 km. Mimo to na ważniejsze święta i uroczystości wielu mieszkańców Suchego Lasu chodziło do Chojnicy odwiedzając także stary, parafialny cmentarz, na którym prawie każdy miał kogoś bliskiego.W latach 70 – tych XX wieku planowano ekshumować ciała osób tam pogrzebanych a szczątki przewieźć na cmentarz komunalny w Poznaniu. Za sprawą protestu mieszkańców, Gminnego Komitetu Frontu Jedności Narodu oraz poparciu Komendanta Poligonu Biedrusko cmentarz pozostał w dotychczasowym miejscu. Co roku parafianie mogą uporządkować groby i uczestniczyć w nabożeństwie żałobnym, w tym historycznym i osobliwym zakątku na terenie dawnej parafii w Chojnicy.

Spokojne i sielskie życie parafii przerwane zostało napaścią hitlerowską na Polskę. Władze niemieckie postanowiły powiększyć obszar poligonu Biedrusko włączając do niego w 1943 roku Chojnicę, Łagiewniki, Glinno, Glinienko i Okolewo. Do kościoła w Chojnicy mogli uczęszczać tylko mieszkańcy z terenu poligonu. Księdza WĘŻYKA przed wywózką do obozu koncentracyjnego uratował właściciel Łagiewnik, Niemiec Bruno HELLING – szkolny kolega księdza z Gimnazjum w Rogoźnie. Proboszcz przeniesiony został do leśniczówki w Morasku i tam przeżył wojnę spełniając, ograniczone obowiązki duszpasterskie. Władze niemieckie zamknęły cmentarz w Chojnicy. Dysponowano tylko cmentarzem w Morasku i Biedrusku.

W czasie okupacji hitlerowskiej, w latach 1939 -1945 wierzącym wyznania rzymsko – katolickiego utrudniano uczęszczanie do kościoła. 31 grudnia 1939 roku Niemcy, w noc sylwestrową, rozbili figurę Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej znajdującą się w Morasku.

Kościół parafialny w Chojnicy od 1940 roku był czynny tylko w niedzielę i święta, wyłącznie dla mieszkańców Chojnicy i Biedruska. Mieszkańcom a zarazem parafianom z pozostałych miejscowości pozostawały dwa kościoły w Morasku, – pomocniczy rzymsko katolicki (od 1941 roku decyzją Niemców zamknięty i zamieniony na magazyn wojskowy)oraz ewangelicki. Również na tym terenie, w Suchym Lesie, Niemcy doprowadzili do zniszczenia figury Matki Boskiej Niepokalanej.

W 1945 roku, po wyzwoleniu, ostatecznie przesądzono o losie parafii i sąsiednich wiosek. Poligon wchłania Chojnicę wraz z przyległymi terenami.

Głównym kościołem parafialnym staje się przyznany parafii Chojnica – Morasko, kościół protestancki w Morasku wraz z plebanią.

 

Przejmuje on funkcję kościoła chojnickiego oraz jego wezwanie – Ścięcia św. Jana Chrzciciela. Kościół pomocniczy w Morasku pod wezwaniem Św. Trójcy od 1941 roku za sprawą nieprzychylnych Niemców, będąc nieczynnym, pełnił niechlubną rolę magazynu sprzętu wojskowego i materiałów sanitarnych.

Kościół pomocniczy w Morasku pod wezwaniem Św. Trójcy

Po włączeniu wiosek i kolonii do obszaru poligonu część mieszkańców przebywała w gospodarstwach do 1946 roku. Stopniowo wysiedlano ludność cywilną z Chojnicy, Łagiewnik, Glinna, Glinienka i Okolewa. Domy oraz zabudowania gospodarcze zostały rozebrane a cegłę uzyskaną z rozbiórki budynków gminnych przeznaczono na budowę nowej szkoły. W parafii powstała sytuacja anormalna. Na poligonie pozostał opuszczony kościół, plebania wraz z parafialnym cmentarzem – bez księdza i parafian z bardzo ograniczonym dostępem. Nieużywany i niekonserwowany, grabiony oraz dewastowany podczas ćwiczeń i strzelań powoli zamieniał się w ruinę. Wszelkie prośby do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu o zabezpieczenie zabytkowego kościoła i uchronienie go przed dalszym niszczeniem pozostawały bez odpowiedzi. Mimo upływu lat niezrozumiała pozostaje bierność zarówno wojskowych, konserwatora jak i lokalnych władz cywilnych wszystkich szczebli dająca niepisane przyzwolenie na zniszczenie narodowego i wielowiekowego dobra kultury. Na dodatek w miejscu do którego nie było łatwego dostępu, objętego systemem wart i służb garnizonowych. Nadzieja przyszła po 1989 roku wraz ze zmianami jakie następowały w Polsce.

Wśród wielu głosów jakie można usłyszeć bywa też takie:

(…) że dziwne jest miejsce i okolica tego kościoła. Obecnie możemy podziwiać ruinę, ale z duszą. Wspominać czasy, gdy mieszkali tutaj ludzie chodzący do tego kościoła, nadający klimat wyjątkowo położonej małej ojczyzny. 

Dodać należy, że nie ma powszechnie dostępnych zdjęć wnętrza kościoła oraz niewiele można przeczytać o losach wyposażenia tej świątyni.Wiadomo, że część tych rzeczy trafiła na doposażenie przejętego kościoła protestanckiego w Morasku i kaplicy- baraku w Suchym Lesie. Niestety prócz nazwy parafii, zostały tylko wspomnienia członków rodzin zamieszkałych na tym terenie. I mapy z tamtych lat. Dziś z samego kościoła uratowano i zabezpieczono jedynie mury i wieże.

Od 1945 roku oddzielną kartę w historii zapisano w Suchym Lesie. Początkowo przy urządzeniu kaplicy jako parafialnej filii.

W SUCHYM LESIE „RODZI SIĘ” NOWA PARAFIA.

W okresie od 16 listopada 1945 do 31 sierpnia 1946 roku parafią Chojnica – Morasko kieruje proboszcz z Naramowic, ks. Marian KWIATKOWSKI. Największa z okolicznych miejscowości – Suchy Las dąży do posiadania własnego kościoła. Dzięki staraniom grupy parafian i proboszcza ks. Tadeusza MYSZCZYŃSKIEGO, odkupiono wojskowy drewniany barak w Biedrusku. Rozebrany i przewieziony do Suchego Lasu po 2 latach stanął na podmurówce. Został poświęcony 5 września 1948 roku, jako kaplica pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa. Przy kaplicy, w dalszej części baraku, urządzono przedszkole zamienione później na mieszkanie dla księdza i salkę katechetyczną. Obok kaplicy postawiono kostnicę i dzwonnicę. Poświęcenia dokonał ks. bp Franciszek JEDWABSKI. 20 października 1948 roku kaplicę erygowano i otrzymała ona charakter kościoła pomocniczego.  Ksiądz MYSZCZYŃSKI wprowadził zwyczaj, – w dzień Bożego Ciała procesja szła z Suchego Lasu do Moraska, a w następnym roku z Moraska do Suchego Lasu. Następcą ks. Tadeusz SZKARŁAT zmienił barak w kaplicę z prawdziwego zdarzenia. Mimo, że wewnątrz panował półmrok bo Suchy Las nie był jeszcze zelektryfikowany. Latami trwała zbiórka pieniędzy na przebudowę i wyposażenie, głównie wnętrza kościoła. W połowie lat 50-tych miejscowość zaczęto elektryfikować a ksiądz zadbał o oświetlenie kaplicy. Ławy bez oparcia zostały usunięte – w ich miejsce pojawiły się ławki wzięte z zamkniętego kościoła pomocniczego pod wezwaniem Św. Trójcy w Morasku. Późniejtymczasowo przeniesione do nowego kościoła. Lata, w których przyszło pracować w parafii ks. T. SZKARŁATOWI nie były łatwe. W zamierzony sposób w okresie stalinowskim nienawiść kierowano przeciwko księżom, parafiom i organizacjom kościelnym. Od 1948 r. stopniowo wypierano religię ze szkół, szykanując duchownych i katechetów.  Powstały 3 punkty katechetyczne: – w Suchym Lesie przy kaplicy, – w Morasku, w domu Sióstr Misjonarek oraz w Radojewie – w prywatnym mieszkaniu. Zabraniano prowadzić procesje ulicami Moraska i Suchego Lasu. Z czasem udzielano warunkowych pozwoleń na przemarsz i budowę ołtarzy. Następcami ks. T. SZKARŁATA byli:-  ks. Benedykt MIKOŁAJEWSKI (1963 – 64), – ks. Franciszek SZCZYKUTOWICZ (1964 – 66), ks. Mieczysław SZWEJ (1966 – 69), – ks. Stanisław GRABOWSKI (1969 – 77), – ks. Zygmunt KLONECKI (1977 – 1980), który rozpoczął prace związane z budową nowego kościoła w Suchym Lesie oraz ks. Michał KAMIŃSKI (1980 – 1983). Z dniem 18 czerwca 1983 r. parafia Chojnica – Morasko przeszła pod zarząd Kurii Metropolitalnej w Poznaniu. Pierwszym proboszczem diecezjalnym został ks. Marian KASPRZYCKI, który 9 lutego 1986 otrzymał zgodę na budowę kościoła w Suchym Lesie.

7 kwietnia 1989 roku, proboszcz ks. Marian KASPRZYCKI wspólnie z geodetami wytyczył teren pod budowę kościoła w Suchym Lesie. W dniu następnym rozpoczęto wykopy pod fundamenty nowego kościoła.

W czerwcu 1990 roku, na zakończenie Kongresu Eucharystycznego odbyła się procesja ze Suchego Lasu do Moraska. I tak, po latach, przywrócono dawny zwyczaj odbywania procesji w Boże Ciało na przemian – raz z Suchego Lasu do Moraska, a w roku  następnym z Moraska do Suchego Lasu.

Od 1 lipca 1990 roku nowy proboszcz ks. Janusz ŚMIŚNIEWICZ, kontynuuje prace budowlane. 11 stycznia 1995 roku proboszczem został ks.Andrzej NIWCZYK, kontynuujący prace przy budowie nowego kościoła.

29 października 1995 roku poświęcono nowy krzyża na cmentarzu w Chojnicy.

W grudniu 1995 roku ks. biskup Zdzisław FORTUNIAK przeprowadził wizytację kanoniczną parafii Chojnica – Morasko.

Mimo trwania prac budowlanych i wyposażania kościoła odprawiono kilka charakterystycznych mszy, w tym: – 3 czerwca 1999 roku mszą świętą kończącą procesja Bożego Ciała z Moraska do Suchego Lasu; – 11 czerwca 1999 roku po raz pierwszy odprawiono sumę odpustową; – a 24 grudnia 1999 roku po raz pierwszy odprawiono Pasterkę.

Od 2 stycznia 2000 roku msze i nabożeństwa odprawiane są w nowym kościele.

Z dniem 22 kwietnia 2000 roku, po wielkanocnej procesji rezurekcyjnej wokół kościoła, uznano nowy kościół za czynny.

22 czerwca 2000 roku w Święto Bożego Ciała na terenie Parafii – odstąpiono od dotychczasowego zwyczaju i odbyły się dwie procesje, jedna w Suchym Lesie a druga w Morasku.

21 marca 2001 roku za przyczyną anonimowego ofiarodawcy na nowym kościele zawieszony został 800- kilogramowy dzwon.

17 maja 2001 roku, aktem notarialnym przekazano parafii Chojnica – Morasko działkę o pow. 2,411ha na powiększenie Cmentarza Parafialnego w Morasku.

Od 28 maja do 11 grudnia 2004 roku prowadzono prace rozbiórkowe starej kaplicy.

Z dniem 1 stycznia 2009 roku, dekretem arcybiskupa określono nowe granice parafii Chojnica – Morasko – Suchy Las.  

W kolejnych latach trwa dalsze wyposażenie i budowa kościoła.

W dniu 12 maja 2013 roku ks. abp Metropolita Poznański S. GĄDECKI poświęcił kościół wraz z ołtarzem.

Reasumując: –Parafia pod wezwaniem Ścięcia Świętego Jana Chrzciciela w Chojnicy – Morasku – Erygowana w XI/XII wieku w nieistniejącej już wsi Chojnica w1945 przeniesiono do Moraska. W 1952 roku siedzibę parafii przeniesiono do Suchego Lasu. 1 września 2014, utworzono parafię w Suchym Lesie. Decyzją ks. abp. Stanisława GĄDECKIEGO z istniejącej Parafii pod wezwaniem ŚcięciaŚwiętego Jana Chrzciciela Chojnica – Morasko – Suchy  Las wyodrębniona została Parafia pod wezwaniem NSPJ w Suchym Lesie. Dotychczasowa parafia obejmuje dzielnice Morasko i Radojewo.

Jest wiele zapisów i wspomnień związanych z kościołem w Chojnicy ale też z kaplicami na terenie Biedruska. Oto jedno z nich:

 OC Biedrusko nie posiadał swojego kościoła garnizonowego. Msze odprawiane były w doraźnie budowanych na błoniach kaplico – ołtarzach. Natomiast gdy w grę wchodziły większe uroczystości, w barako – kaplicy przy ulicy Chojnickiej lub w kaplicy na lewo od nowego mostu. Takimi większymi uroczystościami było na przykład uroczysta msza polowa z okazji X rocznicy powstania 14 Dywizji Piechoty w 1929 roku. Biedrusko należało w zasadzie do parafii chojnickiej, ale częściej ksiądz Stanisław WĘŻYK proboszcz tej parafii organizował mszę w niedzielę na terenie Biedruska. Z chwilą przyjścia do Biedruska na stałe 7 Pułku Strzelców Konnych sprawa się wyraźnie polepszyła, gdyż pułk miał na etacie swego własnego kapelana w osobie księdza kpt. Michała KOSIŃSKIEGO. Jednak obrzędy kościelne dokonywano dalej w kościele parafialnym w Chojnicy.

Prócz wymienionych dwóch kaplic, czasami we wspomnieniach pojawia się mowa o trzeciej kaplicy, wewnątrz koszar. Po kaplicy przy dawnej ulicy Chojnickiej pozostała wylewka betonowa pomiędzy kuźnią a dawnym lądowiskiem między rosnącymi tam sosnami. Prawdopodobnie w 1974 roku, tą drewnianą kaplicę rozebrano i pozostała tylko wspomniana płyta przysypana ziemią. Najbardziej dokuczliwym okresem korzystania z uroczystości kościelnych w Chojnicy był okres okupacji. Rozproszeni parafianie musieli mieć specjalne przepustki by tutaj przybyć z sąsiednich miejscowości. Bywało, że przez Wartę przeprawiali się promem w Mściszewie.

BIEDRUSKO. Wbrew różnym opiniom, w latach – 60, – 70, – 80 , – tych poprzedniego wieku żołnierze i mieszkańcy Biedruska nie pozostawali bez posługi kapłańskiej. Dużą rolę w tym zakresie odegrały sąsiednie parafie w Bolechowie, Owińskach, Murowanej Goślinie i Naramowicach, mimo, że w Wojsku Polskim był korpus kapelanów a w Poznaniu parafia wojskowa. Na przełomie lat 80/90 do żołnierzy czynnej służby wojskowej przyjeżdżał ksiądz pułkownik STERNIK, kapelan Dowództwa Wojsk Lotniczych w Poznaniu.

W 1993 roku do Biedruska przybył  pierwszy, etatowy kapelan wojskowy – ks. kpt. Andrzej DZIWULSKI, niosąc posługę kapłańską zarówno żołnierzom w koszarach jak też mieszkańcom osiedla. Przejął katechezę w tutejszej szkole od cenionego przez nas księdza proboszcza Ryszarda KAŁUŻNEGO z pobliskiego Bolechowa. Początkowo msze odprawiano w pałacu a od 27 lutego 1994 roku w zaadaptowanym i odpowiednio urządzonym kościele w Parafii pod wezwaniem Św. Wawrzyńca.

Parafia pod wezwaniem Św. Wawrzyńca w Biedrusku (kliknij, aby powiększyć zdjęcie)

Poświecenia dokonał Biskup Polowy WP generał brygady Sławoj Leszek GŁÓDŹ.Podczas mszy św. biskup udzielił bierzmowania 150 osobom. Oficjalnie w księgach parafialnych i ordynariatu zapisano:

Parafia wojskowa pod wezwaniem Świętego Wawrzyńca – rzymskokatolicka parafia Wojska Polskiego. Parafia w Biedrusku znajduje się w Pomorskim Dekanacie Wojskowym Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego. Jej proboszczem jest ks. kan. ppłk Józef TYMCZUK. Obsługiwana przez księży diecezjalnych. Erygowana 1 lipca 1993 roku. Mieści się przy ulicy Świerczewskiego.

(Wspomnienie liturgiczne, czyli parafialny odpust przypada na dzień 10 sierpnia)

W 1999 roku parafianie wraz z kadrą zawodową i cywilnymi pracownikami tutejszych jednostek wojskowych ufundowali dzwon, który zainstalowano na specjalnie wykonanej dzwonnicy.

Imię: – „MARYJA, HETMANKA ŻOŁNIERZA POLSKIEGO”

Dzwon przy Parafii pod wezwaniem Św. Wawrzyńca w Biedrusku (kliknij, aby powiększyć zdjęcie)

W 2008  roku decyzją rady gminy oraz przy dużym społecznym  zaangażowaniu radnych powstał cmentarz parafialny. 10 września 2008 roku nowy cmentarz poświęcił Biskup Polowy WP gen. dyw.  prof. dr hab. Tadeusz PŁOSKI (10 kwietnia 2010 roku zginął w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem).

W dniu 10 września 2013 roku Biskup Polowy Wojska Polskiego ks. bp. dr Józef GUZDEK wizytował parafię wojskową pod wezwaniem Św. Wawrzyńca w Biedrusku. Ważnym momentem wizyty była msza święta, w trakcie, której biskup udzielił sakramentu bierzmowania grupie młodzieży. Na zakończenie wizyty, na Cmentarzu Parafii Wojskowej w Biedrusku nastąpiło uroczyste odsłonięcie i poświęcenie przez ks. bp Józefa GUZDKA obelisku z tablicą pamiątkową ufundowaną przez społeczeństwo Biedruska ku czci Biskupa Polowego gen. broni prof. dr hab. Tadeusza PŁOSKIEGO.

Obelisk z pamiątkową tablicą na nowym cmentarzu w Biedrusku (kliknij, aby powiększyć zdjęcie)

Proboszczami w Biedrusku byli:

– ksiądz kapitan Andrzej DZIWULSKI,

– ksiądz WOJCIECHOWSKI,

– ksiądz kapitan Marek JARASZEK,

– ksiądz podpułkownik Mieczysław OLEKSIUK,

– ksiądz podpułkownik Józef TYMCZUK.

Obecnie proboszczem jest ksiądz podpułkownik Wiesław OKOŃ, który przybył do nas z

garnizonu INOWROCŁAW.

---

 

* Wiedzę zaczerpnąłem z  dostępnych monografii i opisów w Internecie,programów i uchwał umieszczonych na stronach urzędu gminy, szkół, parafii, Wikipediioraz rozmówze starszymi mieszkańcami. Również na różnych forach internetowych pojawiają się ciekawe komentarze członków rodzin opisujący zwyczaje religijne służących w Biedrusku żołnierzy i oficerów, głównie w latach 1919 – 1939.Ujmujące są wpisy, wspomnienia i komentarze potomków z wysiedlonych wsi: Chojnica, Glinno, Glinienko, Okalewo, Łagiewniki. Zapewne wśród mieszkańców Biedruska, głównie w rodzinach byłych pracowników wojska, nie brakuje osób związanych z tym poligonowym regionem. I starych fotografii też.

W podjętym temacie  polecam materiały opracowane przez Marię KRASNOSIELSKĄ i Zenona PILARCZYKA. Ponadto:- Tablicę informacyjną na ruinach kościoła w Chojnicy;

– GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMIDLA GMINY SUCHY LASNA LATA 2013-2016;

– oraz niniejsze strony: www.parafiasuchylas.pl;   – http://www.urb-ex.pl/zapomniany-cmentarz-w-biedrusku/;

Informacje zebrał i przedstawił: Mieczysław DEJ

Komentarze